دیسک کمر چیست؟

دیسک کمر یا همان بیرون‌زدگی دیسک یکی از شایع‌ترین مشکلات کمری است که موجب درد پایین پشت (کمر) و درد پا می‌شود. بیرون‌زدگی ممکن است در هریک از مهره‌های ستون فقرات ایجاد شود اما در بیشتر مواقع، پایین پشت و ناحیه کمری را درگیر می‌کند. در این عارضه، مایع ژل مانند داخل دیسک به سمت بیرون متمایل شده و یا از آن خارج می‌شود و موجب بروز علائمی چون درد، بی‌حسی و ضعف می‌گردد. برخی مراقبت‌ها و درمان‌های خانگی می‌توانند به بهبودی علائم کمک کنند.

در مواردی که علائم شدید و مزمن هستند، پزشک از تست‌های تصویربرداری مانند ام آر آی برای تشخیص قطعی دیسک کمر کمک می‌گیرد. دارو درمانی، فیزیوتراپی و جراحی از مهم‌ترین روش‌های درمان بیرون‌زدگی دیسک کمر هستند که بسته به شدت بیماری و شرایط بیمار به کار گرفته می‌شوند. در ادامه، مطالبی را پیرامون انواع دیسک کمر، علائم و علل آن بررسی می‌کنیم.

دیسک کمر چیست؟

ستون فقرات شامل تعدادی از استخوان‌ها (مهره‌ها) است که از پایه جمجمه تا دنبالچه ادامه پیدا کرده‌اند. دیسک‌ها در واقع بالشتک‌های گردی هستند که بین مهره‌ها قرار دارند. مهم‌ترین کار دیسک‌های بین مهره‌ای این است که ضربه و فشار را جذب کرده و از آسیب به استخوان جلوگیری کنند. همچنین جلوی ساییدگی مهره‌ها به یکدیگر را می‌گیرند. دیسک‌ها انعطاف‌پذیر هستند و حرکت مهره‌ها را راحت‌تر می‌کنند.

5 مهره انتهایی ستون فقرات، مهره‌های کمری هستند (L1 تا L5). دیسک‌ها ممکن است به مرور زمان و یا در اثر آسیب جابه‌جا شوند و کارایی لازم را نداشته باشند. این حالت همان بیرون‌زدگی دیسک کمر است که در آن مایع داخل دیسک برآمده می‌شود و گاها از بین دو مهره بیرون می‌آید (پارگی دیسک). برآمدگی و یا خروج مایع به اعصاب نخاعی فشار می‌آورد و سبب درد در ناحیه کمر و پا می‌شود. این درد اغلب با حرکت و فعالیت بیشتر خواهد شد.

دیسک کمر در چه قسمتی از ستون فقرات است؟

به طور کلی، ستون فقرات از استخوان‌های پشت سرهم تشکیل شده‌ است که مسیری را برای عبور نخاع (کانال نخاعی) ایجاد می‌کنند:

• مهره‌های گردن: 7 مهره ابتدایی ستون فقران که در ناحیه گردن قرار دارند.
• مهره‌های سینه‌ای: سینه‌ شامل 12 مهره است.
• مهره‌های کمری: 5 مهره بعدی در ستون فقرات، مهره‌های کمری نام دارند.
• مهره‌های خاجی: استخوان‌های خاجی شامل 5 مهره هستند و در پایین کمر واقع شده‌اند.
• دنبالچه: دنبالچه قطعه استخوانی واقع در قسمت انتهایی ستون فقرات است. مهره‌های کمری بعد از 12 مهره سینه‌ای، بالای 5 مهره خاجی و در قسمت پایینی پشت قرار دارند.

همانند دیگر استخوان‌های ستون مهره، مهره‌های کمری نیز به کمک ساختارهای گرد و منعطف یعنی دیسک‌ها از هم جدا شده‌اند. در واقع، 5 دیسک بین استخوان‌های کمر قرار دارند. مهره‌های ناحیه کمر بزرگ‌تر از سایر استخوان‌ها هستند، قطر بیشتری داشته و تقریبا در نواحی انتهایی ستون فقرات قرار دارند. این مهره‌ها بیشتر وزن بدن را تحمل می‌کنند و احتمال بیرون‌زدگی دیسک‌ها در این ناحیه بیشتر است.

قسمت‌های مختلف دیسک کمر

هر دیسک در مرکز خود دارای مایع ژل مانندی به نام نوکلئوس پولپوزوس است و لایه خارجی آن آنولوس فیبروزوس نام دارد. نوکلئوس پولپوزوس بافتی نرم است که در هسته دیسک قرار گرفته است. این بافت نرم شامل رشته‌های شل کلاژن است که در مایع پروتئینی ژل مانند پراکنده هستند و انعطاف‌پذیری لازم را به مهره‌ها می‌دهند. آب حدود 90 درصد از نوکلئوس پولپوزوس را تشکیل می‌دهد و با افزایش سن، میزان آن کاهش می‌یابد. ساختار ژل مانند توسط بافت سختی به نام آنولوس فیبروزوس احاطه می‌شود. آنولوس فیبروزوس بخش بیرونی دیسک کمر بوده و از لایه‌های متراکم کلاژن تشکیل شده است. این بخش دیسک را از بالا و پایین به مهره‌ها متصل می‌کند. بدین ترتیب، دیسک علاوه بر داشتن انعطاف‌پذیری لازم برای حرکت، ساختاری مستحکم برای تحمل فشار دارد. با افزایش سن، کلسیم در بخش ژله‌ای دیسک رسوب می‌کند و انعطاف‌پذیری آن را پایین می‌آورد. مایع داخل دیسک ممکن است در اثر بالا رفتن سن و یا تحت فشار برآمده شده و گاها بیرون بزند.

انواع بیرون‌زدگی دیسک کمر

دیسک کمر می‌تواند شدت متفاوتی داشته باشد و مهره‌های ابتدایی یا انتهایی کمری را درگیر کند. بر این اساس، بیرون‌زدگی انواع مختلفی دارد. در دیسک خفیف، آسیب وارده موجب برآمدگی مایع داخلی و فشار به اعصاب نخاعی می‌شود. در موارد شدید، پارگی دیسک رخ می‌دهد و مایع به خارج نشت می‌کند. بیرون‌زدگی دیسک مهره‌های 4 و 5 شایع‌ترین نوع دیسک کمر است.

بیرون‌زدگی دیسک کمر مهره‌های 4 و 5

بیرون‌زدگی دیسک ممکن است در هریک از مهره‌های ستون فقرات ایجاد شود اما اکثر مواقع، ناحیه کمری را درگیر می‌کند. افراد اغلب بین مهره 4 و 5 و بین مهره 5 کمری و مهره اول خاجی خود دچار بیرون‌زدگی می‌شوند. این نواحی خصوصا مهره‌های 4 و 5 وزن زیادی را تحمل می‌کنند و نقش کلیدی در حرکت‌ بدن در جهت‌های مختلف دارند. به همین دلیل، دیسکِ این مهره‌ها در مقایسه با دیسک‌های 1، 2 و 3 کمر بیشتر در معرض آسیب و فرسایش هستند. بیرون‌زدگی دیسک بین مهره‌های 4 و 5 عموما به داخل یا طرفین است و موجب درد کمر و قسمت داخلی پاها می‌شود. در این شرایط بیمار ممکن است در صاف کردن و روی هم گذاشتن پاها مشکل داشته باشد.

بیرون‌زدگی دیسک کمر خفیف

بیرون‌زدگی خفیف دیسک کمر در واقع همان برآمدگی دیسک است. در این عارضه، مایع داخل دیسک در اثر فشار، قسمت خارجی دیسک را به سمت بیرون هل می‌دهد. در این حالت، پارگی اتفاق نمی‌افتد اما دیسک اندکی از محل خود در بین مهره‌ها جابه‌جا می‌شود. دیسک برآمده به رشته‌‌های عصبی فشار می‌آورد و درد خفیفی به دنبال دارد. برآمدگی دیسک کمر ممکن است در طول زمان تشدید شده و به پرولاپس تبدیل شود. در این حالت، مایع فشار بیشتری به لایه بیرونی دیسک می‌آورد اما همچنان پارگی رخ نمی‌دهد. بیمار ممکن است علائمی چون درد، سوزن سوزن شدن و بی‌حسی داشته باشد.

بیرون‌زدگی دیسک کمر شدید

در بیرون زدگی شدید، پارگی دیسک کمر اتفاق می‌افتد. به این صورت که مایع ژله‌ای فشار بسیار زیادی به لایه سخت دیسک می‌آورد و موجب پارگی آن می‌شود. در مواردی ممکن است مقداری از مایع به خارج از دیسک نشت کند. مایع نشت کرده اعصاب و حتی گاها نخاع را تحت فشار قرار می‌دهد و موجب درد شدید و مزمن در ناحیه پشت می‌گردد. بی‌حسی، گزگز دست‌ و پا و مشکلات حسی و حرکتی از دیگر علائم دیسک کمر شدید هستند. با تشدید بیرون‌زدگی دیسک، سکواستریشن یا جدا شدن اتفاق می‌افتد. لایه خارجی دیسک کاملا پاره می‌شود، مایع بیرون می‌زند و به طور کامل از دیسک جدا می‌شود. قسمت جدا شده فشار مضاعفی به رشته‌های عصبی می‌آورد. بیمار درد شدیدی را تحمل می‌کند و در حرکت مشکل دارد.

بیرون‌زدگی دیسک مرکزی کمر

بیرون‌زدگی دیسک مرکزی کمر یکی از شایع‌ترین انواع دیسک کمر است. دیسک از قسمت‌های مختلف شامل قسمت مرکزی، خارج فورامن، داخل فورامن و کناری فورامن تشکیل شده است. بیرون‌زدگی ممکن است از قسمت مرکزی آن اتفاق بیافتد. این قسمت دقیقا خط وسط دیسک کمر است که در واقع به گونه‌ای در مرکز ستون فقرات نیز قرار دارد. این نوع بیرون‌زدگی دیسک ممکن است موجب سندرم دم اسبی شود؛ سندرمی که در آن بیمار دچار بی‌اختیار ادرار و مدفوع می‌شود و در لگن و اندام‌های تحتانی خود احساس ضعف و بی‌حسی می‌کند.

بیرون‌زدگی مایع دیسک کمر

همان‌طور که گفته شد، دیسک از یک لایه بیرونی نسبتا سخت تشکیل شده که مایع ژل مانندی را در بر می‌گیرد. هنگامی که این ساختار کاملا سالم است، همانند یک ضربه‌گیر عمل کرده و انعطاف‌پذیری لازم را حین حرکت مهره‌ها فراهم می‌کند. اگر لایه خارجی فرسوده شود و یا آسیب جدی ببیند، ممکن است مایع داخل دیسک به بیرون نشت کند. مایع بخشی از فضای اعصاب را اشغال می‌کند و تحت فشار زیادی قرار می‌دهد. همچنین سیستم ایمنی مایع دیسک را به عنوان ماده خارجی شناسایی کرده و التهاب اطراف رشته‌های عصبی را تشدید می‌کند. به همین دلیل است که بیرون‌زدگی مایع دیسک کمر با درد بسیار زیادی در ناحیه کمر و پاها همراه خواهد بود.

بیرون‌زدگی دیسک پایین کمر

از آن جایی که مهره‌های کمر در قسمت انتهایی ستون فقرات قرار گرفته‌اند، وزن زیادی را تحمل می‌کنند. از میان 5 مهره کمر مهره‌های آخر یعنی 4 و 5 بیشتر در معرض آسیب و فرسایش هستند. همانند سایر انواع دیسک کمر، بیرون‌زدگی دیسک‌های پایین نیز با درد پشت و پاها و بی‌حسی اندام‌ها همراه است.

علائم و نشانه‌های بیرون زدگی دیسک کمر

علائم بیرون‌زدگی دیسک کمر طیف وسیعی دارد. بسته به محل درگیری دیسک و این که ساختارهای اطراف همچون اعصاب و رباط‌ها تا چه حد تحت فشار هستند، شدت و نوع علائم متفاوت خواهد بود. نشانه‌ها ممکن است ناگهانی و بدون دلیل خاصی ظاهر شده و یا فعالیت‌هایی چون بلند کردن اجسام، خم شدن و یا چرخیدن موجب بروز آن‌ها شوند. با این حال، بیرون‌زدگی دیسک کمر ممکن است در برخی از بیماران علامت خاصی نداشته باشد. در اینجا قصد داریم به مهم‌ترین نشانه‌های بیرون‌زدگی دیسک کمر اشاره کنیم.

درد: اولین و شاید مهم‌ترین علامت دیسک کمر، درد در ناحیه پایین پشت یا همان کمر است. بیمار ممکن است در ناحیه لگن، ران‌ها و ساق پاها نیز درد داشته باشد. او حین سرفه و عطسه کردن، نشستن و خم شدن درد بیشتری را تحمل خواهد کرد. این علامت اغلب چند روز ادامه دارد، بهبود می‌یابد و مجددا در زمان دیگری خود را نشان می‌دهد. بیرون‌زدگی دیسک به دو طریق موجب بروز درد می‌شود:

• التهاب و فشار در رشته‌های عصبی اطراف
• اعمال فشار به رباط‌های اطراف دیسک

درد سیاتیک: بسیاری از مواقع دیسک بیرون‌زده عصب سیاتیک را درگیر می‌کند. درگیرشدن سیاتیک موجب درد تیز و شدید می‌گردد که از باسن شروع شده و در طول پا (ران و ساق) پخش می‌شود. این درد یک طرفه است و در پزشکی درد رادیکولار نام می‌گیرد.

ضعف عضلانی: ضعف عضلانی از شایع‌ترین علائم بیرون‌زدگی دیسک کمر است. رشته‌های عصبی ارسال‌کننده پیام حرکت به ماهیچه‌های مختلف بدن هستند. هنگامی که یک رشته عصبی آسیب می‌بیند، ماهیچه تحت کنترل آن نیز ضعیف می‌شود. در نتیجه، فرد ممکن است در ایستادن و بلند کردن اجسام دچار مشکل شود.

مشکل در کنترل ادرار و مدفوع: برخی مواقع بیرون‌زدگی دیسک، عصب مربوط به کنترل اسفنکتر مثانه و روده را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بیمار ممکن است دچار بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع و حتی در مواردی احتباس ادراری (به سختی دفع کردن ادرار) شود.

بی‌حسی اندام‌ها: افرادی که بیرون‌زدگی دیسک کمر دارند اغلب احساس بی‌‌حسی و سوزن سوزن شدن در اندام‌های خود می‌کنند. بسته به این که کدام یک از عصب‌ها آسیب دیده‌اند، این علامت ممکن است در دست‌ها، پاها، ران‌ها و ... ظاهر شود.

علل و دلایل ابتلا به دیسک کمر

بیرون‌زدگی دیسک کمر در واقع تغییر در ساختار نرمال دیسک است که ممکن است با افزایش سن و طی روند طبیعی ایجاد شود و یا آسیب‌های شدید عامل بروز آن باشند. شایع‌ترین علت دیسک کمر، فرسایش دیسک است. همچنان که سن بالا می‌رود، میزان آب موجود در مایع داخل دیسک و انعطاف‌پذیری آن کمتر می‌شود. در نتیجه، دیسک ضعیف شده و کارایی کمتری در گرفتن ضربه‌ و مقاومت کمتری در برابر فشار خواهد داشت.

در سنین بالا، لایه خارجی دیسک در برابر ترومای هرچند خفیف آسیب‌پذیر بوده و کاملا مستعد پارگی است که به مرور زمان ریسک برآمدگی یا بیرون‌زدگی مایع دیسک را بیشتر می‌کند. بنابراین، فتق دیسک کمر می‌تواند یک فرآیند فرسایشی طبیعی باشد که خطر آن با افزایش سن بالاتر می‌رود. در برخی مواقع آسیب ناگهانی عامل بیرون‌زدگی دیسک است.

بلند کردن اجسام سنگین (در حالی که فشار بر روی عضلات پشت است)، چرخش سریع و ناگهانی، افتادن و یا ضربه به پشت از جمله عواملی هستند که موجب فتق دیسک سالم و بیرون‌زدگی مایع داخلی می‌شوند. این عوامل همچنین شرایط افرادی که دچار برآمدگی دیسک هستند را بدتر می‌کنند.

بیرون‌زدگی دیسک کمر چه موقعی اتفاق می‌افتد؟

به طور کلی، وارد آمدن فشار به لایه بیرونی دیسک کمر عامل اصلی فتق آن است. حال این فشار ممکن است طی زمان و به تدریج موجب فرسایش و آسیب‌پذیری دیسک بین مهره‌ای شود و یا در اثر آسیب ناگهانی موجب پارگی گردد. برخی فاکتورها می‌توانند احتمال بیرون‌زدگی دیسک کمر را بالا ببرند. در ادامه به برخی از مهم‌ترین فاکتورها اشاره می‌کنیم:

• سن و جنسیت: پارگی دیسک کمر در میان مردان شیوع بیشتری دارد. نکته مهم این است که بیشتر افراد در سنین بین 20 تا 50 سالگی دچار این مشکل می‌شوند.
• وزن: افرادی که اضافه وزن دارند، در واقع به طور مداوم فشار مضاعفی به ستون مهره‌های آن‌ها خصوصا مهره‌های کمری وارد می‌شود. بدین ترتیب، ریسک فتق دیسک کمر بالاتر می‌رود.
• بلند کردن اجسام: شیوه صحیح بلند کردن اجسام سنگین به این صورت است که فرد از عضلات پاهای خود کمک بگیرد. اگر فشار بر روی عضلات پشت باشد، احتمال بروز بیرون‌زدگی دیسک وجود دارد.
• نشستن طولانی: احتمال بیرون‌زدگی دیسک کمر در افرادی که برای مدت طولانی پشت میز می‌نشینند و یا رانندگی می‌کنند، بیشتر است.
• سیگار کشیدن: سیگار کشیدن ممکن است میزان اکسیژن‌رسانی به دیسک‌های بین مهره‌ای را کاهش دهد. در نتیجه، دیسک کم آب شده و در معرض خطر فرسایش و بیرون‌زدگی قرار می‌گیرد.
• فعالیت کم: به طور کلی، فعالیت فیزیکی کم، سلامت بدن را به خطر می‌اندازد. دیسک کمر نیز از جمله مشکلاتی است که با فعالیت کم و نشستن طولانی مدت تشدید می‌شود. در این شرایط، تقسیم فشار بین مهره‌های ستون فقرات به خوبی انجام نمی‌شود و فشار مضاعف به استخوان‌های کمر موجب بیرون‌زدگی دیسک می‌‌گردد.

نحوه تشخیص بیرون‌زدگی دیسک کمر

اگر علائم دیسک کمر مزمن و آزاردهنده باشند، لازم است برای تشخیص قطعی مشکل به پزشک مراجعه شود. پزشک ابتدا علائم بیمار و سابقه پزشکی او را بررسی می‌کند و معاینه فیزیکی انجام می‌دهد. معاینه فیزیکی شامل ارزیابی قدرت ماهیچه‌ها در نواحی مختلف بدن، توانایی راه رفتن بیمار و تست رفلکس زانو و آرنج است. پزشک همچنین با لمس سطحی پاهای بیمار، وجود اختلال حسی را در او بررسی می‌کند. قدم بعدی در تشخیص قطعی بیرون‌زدگی دیسک کمر، انجام تست‌های تصویربرداری است.

ام آر آی

رایج‌ترین تست برای تشخیص دیسک کمر، تصویربرداری مگنتیک رزونانس یا همان ام آر آی است. در این روش، تصویربرداری با استفاده از امواج رادیویی و میدان مغناطیسی قوی انجام می‌شود. ام آر آی تصاویر سه بعدی و واضحی از ساختارهای داخلی بدن همچون دیسک‌های بین مهره‌ای ارائه می‌دهد. پزشک با استفاده از این تصاویر می‌تواند محل بیرون‌زدگی دیسک و اعصاب و سایر ساختارهای آسیب‌دیده را شناسایی کند.

رادیولوژی

از دیگر روش‌های تشخیص بیرون‌زدگی دیسک کمر می‌توان به رادیولوژی اشاره کرد. در این تست، از پرتو پرقدرت ایکس برای تصویربرداری از بافت‌ها و اندام‌های مختلف استفاده می‌شود. رادیولوژی در واقع تصویری از ساختار کلی ستون مهره‌ها ارائه می‌دهد. از این رو، شناسایی بیرون‌زدگی به کمک این روش ممکن نیست؛ اشعه ایکس وجود عفونت، تومور و شکستگی که می‌توانند عاملی برای کمر درد باشند را مشخص می‌کند.

میلوگرافی

پزشک ممکن است از میلوگرافی برای تشخیص دیسک کمر استفاده کند. در این تست، ابتدا ماده رنگی به فضای اطراف نخاع تزریق می‌شود. سپس، تصویربرداری با استفاده از اشعه ایکس انجام می‌گیرد. همان‌طور که اشاره شد، فتق دیسک کمر به نخاع و رشته‌های عصبی فشار می‌آورد. در صورت بروز بیرون‌زدگی، میلوگرافی فشار وارده بر این نواحی را نشان می‌دهد.

سی تی اسکن

اسکن توموگرافی کامپیوتری یا همان سی تی اسکن یکی از پرکاربردترین تست‌های تشخیصی مشکلات ستون فقرات از جمله دیسک کمر است. در این روش نیز از پرتو ایکس برای تصویربرداری استفاده می‌شود. اشعه از جهات مختلف بر محل مورد نظر تابانده می‌شود و تصاویری از استخوان، عضله و سایر بافت‌ها ارائه می‌دهد. تصاویر به دست آمده از سی تی اسکن مقطعی بوده و وضوح بالاتری در مقایسه با تصاویر رادیولوژی دارند. پزشک به کمک این روش می‌تواند شکل و آناتومی نخاع، ستون مهره‌ها و ساختارهای اطراف را بررسی کند.

الکترومیوگرافی

الکترومیوگرافی نیز در تشخیص بیرون‌زدگی دیسک کمر کاربرد دارد. در این روش، فعالیت الکتریکی اعصاب و پاسخ بافت ماهیچه به تحریک عصب مربوطه (حین انبساط و انقباض) ارزیابی می‌شود. نتایج الکترومیوگرافی می‌تواند وجود آسیب عصبی و یا آسیبی که در گذشته وارد شده و اکنون در حال بهبودی است را مشخص کند.

آیا بیرون‌زدگی دیسک کمر قابل درمان است؟

در بیشتر مواقع، درد، بی‌حسی و ضعف ناشی از دیسک کمر ظرف چند هفته با مراقبت و مصرف مسکن‌های بدون نسخه برطرف می‌شود. بهتر است بیمار برای چند روز فعالیت فیزیکی کمتری داشته باشد، سپس پیاده‌روی آرام را شروع کرده و به تدریج میزان آن را بیشتر کند. حتی ممکن است به مرور زمان، دیسک به جای خود بازگردد و نیازی به درمان نداشته باشد. در مواردی که علائم شدید و مزمن هستند، بیمار با مراجعه به پزشک تحت درمان مناسب قرار می‌گیرد.

درمان بیرون‌زدگی دیسک کمر به چه صورت است؟

درمان دیسک کمر با هدف کاهش التهاب و تورم، کاهش فشار وارده بر اعصاب، کنترل درد و سایر علائم و جلوگیری از تشدید آن‌ها انجام می‌شود. درمان عموما با روش‌های محافظه کارانه آغاز می‌گردد؛ به این صورت که پزشک به بیمار توصیه می‌کند:

• برای مدتی استراحت کند.
• از نشستن طولانی خودداری کند.
• وزن خود را پایین بیاورد.
• داروهای ضد درد و شل‌کننده عضلات مصرف کند.
• از فعالیت‌هایی که درد را تشدید می‌کنند، بپرهیزد.
• حین خم شدن، چرخیدن و بلند کردن اجسام از زمین کاملا کنترل شده حرکت کند.

در ادامه، با سایر روش‌های درمان بیرون‌زدگی دیسک کمر آشنا می‌شویم.

دارو درمانی

داروهای ضد درد: در مواردی که درد خفیف تا متوسط است، مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن به کنترل آن کمک می‌کنند. ضد التهاب‌های غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن و ناپروکسن برای دردهای شدید تجویز می‌شوند. کورتیکواستروئیدهای خوراکی نیز با کاهش التهاب، درد دیسک کمر را تسکین می‌دهند.

داروهای نوروپاتیک: داروهای نورولپتیک (مسکن‌های عصبی) همچون گاباپنتین و پرگابالین به تسکین دردهای عصبی ناشی از بیرون‌زدگی دیسک کمر کمک می‌کنند.

داروهای اپیوئیدی: اگر درد دسک کمر شدید و ناتوان‌کننده باشد و با مصرف داروهای دیگر کنترل نشود، پزشک داروهای اپیوئیدی (مخدرها) را تجویز خواهد کرد. کدئین و ترامادول از جمله مخدرهایی هستند که در درمان درد دیسک کمر استفاده می‌شوند. این داروها عوارض جانبی خطرناکی دارند و تنها برای مدت کوتاهی تجویز می‌گردند. (مصرف این داروها، بدون تجویز پزشک، اکیدا توصیه نمی‌شود.)

داروهای تزریقی: پزشک ممکن است برای درمان بیرون‌زدگی دیسک کمر تزریق اپیدورال کورتیکواستروئیدها را تجویز کند. در این روش درمانی، دارو به فضای اطراف نخاع تزریق می‌شود و برای مدتی التهاب و درد را کاهش می‌دهد. تزریق اپیدورال عموما زمانی انجام می‌شود که التهاب شدید است و با داروهای خوراکی کنترل نمی‌شود.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی یا فیزیکال تراپی شامل تمرینات ورزشی است که فشار وارده بر اعصاب و در نتیجه درد بیمار را کاهش می‌دهند. این تمرینات شامل حرکات کششی و البته تخصصی است که عضلات کمر را تقویت می‌کنند. با قوی‌ترشدن عضلات کمر، ثبات این ناحیه نیز بیشتر شده و فشار کمتری به رشته‌های عصبی می‌شود. رفع گرفتگی عضلات و بهبود جریان خون نیز از دیگر مزایای فیزیوتراپی در درمان دیسک کمر هستند.

جراحی

در شرایطی که فتق دیسک به کمک راه‌های ذکر شده درمان نمی‌شود، پزشک انجام جراحی را توصیه می‌کند. همچنین بیمارانی که علاوه بر درد، در راه رفتن و کنترل ادرار و مدفوع خود مشکل دارند، کاندیدای مناسب عمل جراحی بیرون‌زدگی دیسک کمر هستند. هدف از انجام جراحی نیز همانند سایر روش‌های درمانی، رفع فشار از روی اعصاب نخاعی است.

میکرودیسککتومی رایج‌ترین روش جراحی دیسک کمر است. در این روش، پس از بیهوشی کامل بیمار، جراح برش کوچکی در محل بیرون‌زدگی دیسک ایجاد می‌کند. برای دسترسی به دیسک لازم است شکافی در استخوان مهره نیز ایجاد شود. حال جراح قسمت برآمده و یا بیرون‌زده مایع دیسک را برمی‌دارد و تا حد امکان دیسک را به جای خود هدایت می‌کند. در مواردی که بیرون‌زدگی بین چندین مهره اتفاق افتاده باشد، جراحی به صورت باز (شکاف وسیع) انجام می‌شود.

خطرات و عوارض بیرون‌زدگی دیسک کمر

یکی از مهم‌ترین عوارض بیرون‌زدگی دیسک کمر، بروز سندرم دم اسبی است. ریشه‌های عصبی که از نخاع منشعب می‌شوند و به نواحی انتهایی ستون فقرات از جمله کمر راه پیدا می‌کنند، اعصاب دم اسبی نام دارند. بیرون‌زدگی دیسک کمر می‌تواند این اعصاب را تحت فشار قرار دهد و عوارض جدی چون موارد ذیل را به دنبال داشته باشد. اختلال در دفع ادرار و مدفوع: پارگی دیسک کمر ممکن است به عصب کنترل‌کننده دفع ادرار و مدفوع (یکی از اعصاب دم اسبی) آسیب برساند. در این صورت، بیمار دچار بی‌اختیاری می‌شود و یا علی رغم پر بودن مثانه، قادر به تخلیه آن نخواهد بود. بی‌حسی زین اسبی: بی‌حسی زین اسبی عارضه‌ای است که در آن قسمت داخلی ران‌ها، پشت پاها و اطراف مقعد به تدریج حس خود را از دست می‌دهند؛ نواحی که حین نشستن زین را لمس می‌کنند. درد مزمن از دیگر عوارض دیسک کمر است. بیشتر بیماران برای مدت طولانی کمر درد دارند که ممکن است حرکت را برای آن‌ها دشوار کند. درد مزمن ناشی از بیرون‌زدگی دیسک کمر ناتوان‌کننده است و استرس شدیدی به بیمار وارد می‌کند و اثرات منفی بر روان او دارد. تنگی کانال نخاع از جمله خطرات دیسک کمر است که طی زمان خود را نشان می‌دهد. این عارضه فشار وارده بر اعصاب را تشدید می‌کند و گاها موجب آسیب دائمی به آن‌ها می‌شود.

آیا بیرون‌زدگی دیسک کمر باعث فلج شدن می‌شود؟

یکی از جدی‌ترین علائم دیسک کمر، بی‌حسی و سوزن سوزن شدن است. این علامت در ناحیه کمر و بسته به اعصابی که درگیر شده‌اند، در اندام‌هایی چون ران‌ها، پاها و بازوها ظاهر می‌شود. با پیشرفت بیماری، ممکن است آسیب دائمی به برخی از رشته‌های عصبی وارد شده و موجب فلج شدن اندام‌ها شود. بیمار ممکن است در راه رفتن، ایستادن و حرکت دادن دست و پای خود مشکل داشته باشد. برخی از بیماران ممکن است علامت خاصی نداشته باشند و یا در صورت مشاهده علائم، پیگیری‌های لازم را انجام ندهند. در حالی که عدم درمان دیسک کمر شرایط را بدتر کرده و موجب بروز عوارض جدی چون فلج اندام‌ها خواهد شد. بنابراین، در صورت داشتن نشانه‌هایی مانند درد شدید و تکرارشونده، باید اقدامات لازم انجام شود.

چگونه از بیرون‌زدگی دیسک کمر جلوگیری کنیم؟

توجه به برخی نکات و آگاهی از کارهایی که برای دیسک کمر ضرر دارد، خطر ابتلا به بیرون‌زدگی دیسک کمر را کاهش می‌دهد. همچنین بیمارانی که تحت درمان قرار گرفته‌اند، با در نظر گرفتن این موارد می‌توانند از بروز مجدد بیماری جلوگیری کنند.

• ورزش کردن: تمرینات ورزشی قدرتی با تقویت عضلات شکم و پشت، از ستون فقرات محافظت می‌کنند و در پیشگیری از بیرون‌زدگی دیسک کمر مؤثر هستند. تمرینات کششی انعطاف‌پذیری مهره‌ها را افزایش داده و علاوه بر جلوگیری از فتق دیسک، درد بیمارانی که دچار بیرون‌زدگی شده‌اند را نیز کاهش می‌دهند. حرکات ورزشی باید با مشورت پزشک انتخاب شوند.
• حفظ وضعیت بدنی: یکی از اقدامات مؤثر در پیشگیری از دیسک کمر، حفظ وضعیت بدنی مناسب است. لازم است حین نشستن، ایستادن و راه رفتن قامت خود را صاف نگه دارید و انحنای طبیعی ستون فقرات را حفظ کنید. در این حالت، فشار کمتری به مهره‌ها و دیسک‌های بین مهره‌ای وارد می‌شود.
• بلند کردن صحیح اجسام: بلند کردن اجسام از جدی‌ترین علل بیرون‌زدگی دیسک کمر هستند. از این رو، انجام این کار به شیوه صحیح می‌تواند از بروز بیرون‌زدگی جلوگیری کند. برای بلند کردن اجسام از زمین، در حالی که پشت خود را صاف نگه داشته اید زانوها را خم کنید. خم شدن از کمر فشار زیادی را به این ناحیه وارد می‌کند. سعی کنید عضلات پاهایتان بیشتر فشار را متحمل شوند.
• وزن متعادل: اضافه وزن در واقع فشار مداوم و مضاغفی به ستون فقرات، خصوصا مهره‌های کمری، وارد می‌کند. داشتن وزن متعادل ریسک پارگی دیسک کمر را پایین می‌آورد و در کنترل علائم بیرون‌زدگی نیز مؤثر است.
• ترک سیگار: سیگار دیواره عروق خونی را ضخیم و سفت می‌کند. عروق تنگ‌تر می‌شوند و خون‌رسانی به بافت‌ها از جمله دیسک‌های بین مهره‌ای کاهش می‌یابد. دیسک‌ها در افرادی که سیگار می‌کشند، ضعیف‌تر بوده و مستعد پارگی هستند. از این رو، ترک سیگار نقش مهمی در پیشگیری از بیرون‌زدگی دیسک کمر خواهد داشت.

تفاوت بیرون‌زدگی دیسک کمر با فتق دیسک

بیرون‌زدگی و فتق دیسک کمر هر دو از مشکلات ستون فقرات هستند اما تفاوت‌هایی با یکدیگر متفاوت دارند. در فتق دیسک کمر، مایع ژل مانند داخل دیسک تحت فشار به سمت خارج متمایل می‌شود و لایه بیرونی را برآمده می‌کند. در حالی که در بیرون‌زدگی، لایه خارجی تحت فشار شدید دچار پارگی شده و بخشی از مایع خارج می‌شود. در بیشتر موارد، بالا رفتن سن عامل اصلی برآمدگی دیسک کمر است. با افزایش سن، انعطاف‌پذیری دیسک کمتر شده و احتمال بروز فتق بیشتر می‌شود. بیرون‌زدگی دیسک اغلب در اثر یک آسیب ناگهانی به کمر ایجاد می‌گردد. علائم بیرون‌زدگی و فتق دیسک کمر مشابه است. اما به طور کلی، پارگی دیسک کمر در مقایسه با برآمدگی عارضه شدیدتری است، فشار بیشتری بر اعصاب می‌آورد و بیمار احساس درد، بی‌حسی و ضعف بیشتری دارد.

تفاوت بیرون‌زدگی دیسک کمر با پارگی دیسک کمر

بیرون‌زدگی دیسک کمر با نام پارگی دیسک کمر نیز شناخته می‌شود. هر دو این نام‌ها مربوط به یک مشکل هستند. در بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک، به دنبال آسیب‌دیدگی، لایه خارجی مایع از داخل دیسک بیرون می‌زند. در واقع خود دیسک نیز اندکی از محل خود جا‌به‌جا می‌شود.

بیرون‌زدگی دیسک کمر در چه سنی اتفاق می‌افتد؟

شاید بتوان سن را یکی از فاکتورهای خطر ابتلا به بیرون‌زدگی دیسک کمر دانست. آب درصد بالایی از مایع ژل مانند داخل دیسک را تشکیل می‌دهد. در افراد جوان، میزان کافی از آب در ترکیب این مایع وجود داشته و دیسک‌ها کاملا منعطف هستند. همچنان که سن بالا می‌رود، مقدار آب و انعطاف‌پذیری دیسک‌های بین‌ مهره‌ای نیز به تدریج کاهش می‌یابد. بنابراین، افراد مسن ممکن است با چرخش، پیچیدن و یا هر حرکت ناگهانی دیگری دچار برآمدگی یا پارگی دیسک کمر شوند. با افزایش سن، ریسک فتق دیسک کمر بیشتر می‌شود و بین سنین 30 تا 50 سال به حداکثر می‌رسد. در سال‌های اخیر، سن ابتلا به دیسک کمر پایین آمده است. افراد 25 سال به بالا که اغلب برای مدت طولانی پشت میز می‌نشینند و فعالیت فیزیکی چندانی ندارند، در معرض خطر این بیماری قرار دارند.

آیا بیرون‌زدگی دیسک کمر در نوزادان و کودکان هم رخ می‌دهد؟

با این که پارگی دیسک کمر اغلب با بالا رفتن سن خود را نشان می‌دهد، احتمال بروز آن در نوزادان و کودکان نیز وجود دارد. طبق آمار به دست آمده، بیرون‌زدگی دیسک شیوع چندانی در میان این گروه ندارد. درصد کمی از کودکان زیر 18 سال ممکن است در اثر پارگی دیسک دچار کمر درد شوند. برخلاف بزرگسالان، تروما شایع‌ترین علت دیسک کمر در کودکان است. بیشتر کودکانی که علائم بیرون‌زدگی دیسک کمر را دارند، سابقه آسیب جدی در ناحیه کمر در گذشته را داشته‌اند. برخی مواقع ناهنجاری‌های ژنتیکی عامل دیسک کمر نوزادان و کودکان هستند. اسکولیوز، لومباریزاسیون و ساکرالیزاسون کمری از جمله ناهنجاری‌های مهره‌ای هستند که زمینه‌ساز پارگی دیسک در این گروه می‌شوند.

آیا بیرون‌زدگی دیسک کمر در زنان باردار شایع است؟

در حدود نیمی از خانم‌ها در این دوران کمر درد را تجربه می‌کنند. برخی مواقع، بیرون‌زدگی دیسک موجب بروز درد می‌شود. با این حال، بارداری عامل مستقیم پارگی دیسک کمر به حساب نمی‌آید. آسیب‌های قبلی در ناحیه کمر احتمال بیرون‌زدگی دیسک در دوران بارداری را بالا می‌برند. در این دوران، ستون فقرات خصوصا مهره‌های کمر فشار بیشتری را تحمل می‌کنند. همچنین تغییرات هورمونی ناشی از بارداری موجب شل شدن بافت‌های همبند (رباط‌ها) می‌شود و ریسک پارگی دیسک‌ها را افزایش می‌دهد. این علائم عموما در هفته 25 حاملگی ظاهر می‌شوند. استراحت و فیزیوتراپی به کنترل کمر درد در خانم‌های باردار کمک می‌کنند.

آیا بیرون‌‎زدگی دیسک کمر می‌تواند باعث لاغری شود؟

پارگی دیسک کمر نمی‌تواند عاملی برای لاغری باشد اما کاهش وزن به بهبود دیسک کمر کمک می‌کند. همان‌طور که اشاره شد، اضافه وزن یکی از فاکتورهای خطر بیرون‌زدگی دیسک کمر است. ستون فقرات خصوصا کمر افراد چاق فشار مضاعفی را متحمل می‌شود. چاقی همچنین حفظ وضعیت بدنی مناسب را دشوار می‌کند. شاید بتوان گفت کاهش وزن و لاغری یکی از درمان‌های محافظه کارانه و البته از جمله راه‌های پیشگیری از بیرون‌زدگی دیسک کمر است. پایین آوردن وزن فشار وارده بر مهره‌های کمر را کم می‌کند؛ در این حالت بیمار احساس درد و ناراحتی کمتری خواهد داشت.

در صورت ابتلا به دیسک کمر چه کنیم؟

موارد ذیل از جمله اقداماتی هستند که به تسکین درد و سایر علائم بیرون‌زدگی دیسک کمر کمک می‌کنند:

• استراحت: مواقعی که درد شدید است، استراحت چند روزه می‌تواند به تسکین آن کمک کند. همچنین باید از انجام فعالیت‌هایی که موجب تشدید درد می‌شوند، خودداری کرد. استراحت زیاد نیز توصیه نمی‌شود؛ چرا که موجب خشکی مفاصل و ضعف ماهیچه‌ها می‌گردد.
• فعالیت‌های آرام: افرادی که دچار درد بیرون‌زدگی دیسک کمر هستند، باید حین خم شدن، چرخیدن و یا بلند کردن اجسام آرام و کنترل‌شده حرکت کنند.
• گرما و سرما درمانی: قرار دادن کیسه یخ و چند روز بعد از آن کیسه آب گرم بر روی ناحیه دردناک به کاهش درد و التهاب کمک می‌کند.
• داروی ضد درد: بیماران می‌توانند از مسکن‌های بدون نسخه مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و استامینوفن برای رفع درد استفاده کنند. اگر درد کنترل نشود، پزشک داروهای نسخه‌ای قوی‌تری را تجویز خواهد کرد.

برای تشخیص و درمان بیرون‌زدگی دیسک کمر به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

برخی مواقع پارگی دیسک بدون نیاز به مراجعه به پزشک و انجام درمان برطرف می‌گردد. اگر علائم مزمن باشند و در طول زمان بدتر شوند، لازم است به پزشک مراجعه شود. پزشک‌هایی با تخصص‌های زیر می‌توانند به تشخیص و درمان دیسک کمر کمک کنند:

• متخصص طب فیزیکی
• ارتوپدی
• نورولوژیست
• فیزیوتراپیست
• جراح ستون فقرات

متخصص طب فیزیکی و ارتوپدی با انجام تست‌های لازم، بیماری را تشخیص می‌‌دهند و درمان را با داروها و تمرینات ورزشی شروع می‌کنند. فیزیوتراپیست با بررسی وضعیت بیمار، حرکات ورزشی مناسبی را به بیمار توصیه خواهد کرد. جراحی پارگی دیسک کمر نیز توسط جراح ستون فقرات انجام می‌شود.