تومور مغزی خوش خیم
نیاز به مشاوره بیشتر دارید؟
تومور مغزی خوش خیم توده‌ای از سلول‌ها است که در قسمتی از مغز جمع می‌شود. به طور‌کلی، تومورهای مغزی در اثر رشد غیر طبیعی سلول‌ها ایجاد می‌شوند که ممکن است خوش خیم (غیر سرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند. تومور مغزی غیر سرطانی شیوع بالاتری در مقایسه با انواع سرطانی آن دارد. تومور مغزی خوش خیم از آن جهت غیر سرطانی است که به آرامی رشد می‌کند. همچنین، رشد آن تنها در مغز است و به سایر بافت‌های بدن منتشر نمی‌شود. تومور ممکن است دقیقا در بافت مغز و یا بافت‌های نزدیک به آن ایجاد شود.
با این که تومور خوش خیم، سرطانی نیست اما رشد آن قسمت‌های مختلف مغز را تحت فشار قرار میدهد و عوارض خطرناکی را به همراه دارد. اختلال در بینایی، شنوایی، تعادل، صحبت کردن و ... از جمله علائم این بیماری هستند. تومورهای مغزی غیر سرطانی به کمک روش‌های تصویربرداری پیشرفته تشخیص داده می‌شوند و اغلب قابل درمان هستند.
تومور مغزی خوش خیم چیست؟
مغز ساختاری حیاتی در بدن انسان است که تمامی عملکردهای بدن (حرکت، حس، تفکر، صحبت کردن و...) را تحت کنترل دارد. رشد غیرطبیعی سلول‌ها، به بافت مغز، عروق خونی و اعصاب فشار می‌آورد. بنابراین، جلوی عملکرد نرمال مغز را می‌گیرد و در نتیجه، عملکردهای مختلف بدن را دچار مشکل می‌کند. تومور مغزی خوش خیم به آرامی رشد می‌کند و می‌تواند خود بافت مغز و یا بافت‌های نزدیک به آن مانند غشاهای مغزی، رشته‌های عصبی، غده هیپوفیز و یا غده پینه‌آل را درگیر کند.
توده‌های مغزی باتوجه به سرعت و محل رشدشان بین 1 تا 4 درجه‌بندی می‌شوند. تومورهای غیر سرطانی درجه 1-2 را دارند. این توده‌ها رشد آهسته‌ای دارند، به سایر اندام‌های بدن پخش نمی‌شوند و در بیشتر مواقع علائم خاصی ندارند. به همین دلیل، در اکثر مواقع به درمان فوری نیاز ندارند؛ اما ممکن است تا حدی بزرگ شوند که علائمی به شدت علائم تومور مغزی بدخیم را از خود نشان دهند. در این مواقع، توصیه پزشک این است که برای حفظ سلامت بیمار و جلوگیری از بروز عوارض خطرناک، تومور مغزی خوش خیم تحت درمان مناسب (عموماً جراحی) قرار گیرد.
علائم و نشانه‌های تومور مغزی خوش خیم
از آن‌جایی که تومور مغزی خوش خیم به تدریج پیشروی می‌کند، علائم آن نیز در طول زمان تشدید می‌شوند و خود را نشان می‌دهند. بنابراین، بیمار ممکن است در ابتدا متوجه علائم تومور مغزی خوش خیم نشود. حتی برخی از توده‌ها بدون علامت هستند. نشانه‌های این توده مغزی باتوجه به اندازه تومور و محل رشد آن متفاوت خواهند بود. شایع‌ترین علائم توده مغزی غیر سرطانی عبارتند از:
سردرد: فرد اغلب احساس فشار یا درد شدید در سر خود دارد.
تهوع و استفراغ: تهوع و استفراغ ناشی از تومور مغزی خوش خیم عموماً بدون دلیل مشخصی تکرار می‌شود.
مشکلات بینایی: توده مغزی می‌تواند موجب اختلالات بینایی مانند تاری دید و دوبینی شود.
بی‌حسی (فلجی) اندام‌ها: تومور ممکن‌است در جایی واقع شده باشد که حرکت اندام‌های دست و پا را دچار مشکل کند. در این صورت، فرد در اندام‌های خود احساس ضعف نیز خواهد داشت.
خستگی: ضعف عضلانی موجب می‌شود که بیمار در بیشتر ساعات روز احساس خستگی شدید داشته باشد.
مشکل در صحبت کردن: برخی مواقع وجود توده مغزی خوش خیم، نحوه صحبت کردن را تغییر میدهد و بیمار نمی‌تواند به راحتی تمامی کلمات را ادا کند و یا کلمات را به اشتباه به جای یکدیگر استفاده می‌کند.
تشنج: یکی از شایع‌ترین علائم تومور مغزی خوش خیم، تشنج است. این علامت خصوصاً در افرادی که سابقه آن را دارند، شیوع بیشتری دارد.
سرگیجه: احساس سرگیجه می‌تواند از نشانه‌های تومور مغزی غیر سرطانی باشد. در این حالت، فرد در حفظ تعادل خود نیز مشکل دارد.
از دیگر علائم تومور مغزی خوش خیم می‌توان به مشکلات شنوایی، تغییراتی در راه رفتن، اختلالات حافظه، فکر کردن و تمرکز اشاره کرد.
علل ابتلا به تومور مغزی خوش خیم
علت تومور مغزی خوش خیم به طور دقیق مشخص نشده است. تکثیر و نابودی تمام سلولهای بدن از جمله سلولهای مغزی تحت کنترل ژن‌ها است. برخی ژن‌ها محرک تقسیم و رشد سلولی هستند و برخی دیگر موجب مرگ آن می‌شوند. تحقیقات نشان میدهد که تومورهای مغزی در اثر جهش‌های ایجاد شده در این ژن‌ها ایجاد می‌شوند. در این حالت، سلول‌ها سریع‌تر از وضعیت نرمال رشد می‌کنند.
جهش‌های ژنتیکی ممکن است از والدین به ارث برسند و فرد از زمان تولد مستعد ابتلا به توده مغزی خوش خیم باشد. برخی عواملی محیطی مانند قرار‌گرفتن در معرض پرتو ایکس نیز ژن‌ها را تغییر میدهد. برخی از سندروم‌های مادرزادی که می‌توانند عامل تومور مغزی غیر سرطانی باشند، عبارتند از:
نوروفیبروماتوز نوع 1: بیماری ژنتیکی که موجب تغییر رنگ پوست و تشکیل تومور در نواحی مختلف سیستم عصبی می‌شود.
نوروفیبروماتوز نوع 2: بیماری ژنتیکی که موجب ایجاد تومور در سیستم عصبی به طور خاص اعصابی که گوش داخلی را به مغز متصل می‌کنند، می‌شود.
سندرم تورکوت: سندرم نادر ژنتیکی که موجب ایجاد پولیپ در دیواره روده بزرگ و تومور در مغز و نخاع می‌گردد.
سندرم گورلین: اختلال ارثی که موجب تشکیل تومور در نواحی مختلف بدن مانند پوست، قلب، تخمدان‌ها و ... می‌شود.
سندرم لی فرامنی: اختلال نادر ژنتیکی که خطر ابتلا به سرطان (سینه، سارکوما، خون) را بالا می‌برد.
توبروز اسکلروزیس: بیماری که موجب ایجاد تومور خوش خیم در نواحی محتلف بدن مانند کلیه، پوست، مغز، قلب و ... می‌شود.
انواع تومورهای مغزی خوش خیم
تومورهای مغزی خوش خیم در نوع سلولهای مغزی که درگیر کرده‌اند و جایی که تشکیل شده‌اند، با یکدیگر متفاوت هستند. نوع توده مغزی از طریق انجام تست‌های تصویربرداری و بیوپسی (نمونه‌برداری) مشخص می‌شود. در ادامه با شایع‌ترین انواع توده مغزی غیر سرطانی آشنا می‌شویم.
مننژیوم
تومور مننژیوم شایع‌ترین نوع تومور مغزی خوش خیم است که غشای پوشاننده مغز را درگیر می‌کند. این غشا (مننژ) در زیر جمجمه قرار دارد و از مغز محافظت می‌کند. مننژ چند لایه است و توده اغلب در لایه میانی آن شکل می‌گیرد. مننژیوم در زنان شیوع بیشتری دارد. در بیشتر موارد، توده رشد بسیار کندی دارد و بدون علامت است. پزشک ممکن است آن را در تصویربرداری‌های مغزی که به دلایل دیگر انجام می‌شوند، ببیند.
توده مغزی بزرگ به مغز، اعصاب و عروق خونی فشار می‌آورد. سردرد، سرگیجه، مشکلات بینایی، ضعف در اندام‌ها و تشنج از شایع‌ترین علائم مننژیوم بزرگ هستند. مننژیوم خوش خیم است اما ممکن است مقاوم باشد و بعد از درمان مجددا رشد کند.
استئوما
استئوما نوعی تومور خوش خیم است که استخوان جمجمه و در مواردی سر و گردن را درگیر می‌کند. در واقع، یک قطعه استخوان جدید در این نواحی شکل می‌گیرد. توده به تدریج رشد می‌کند و در بیشتر موارد، علائم خاصی ندارد. به همین دلیل، فرد ممکن است تا زمانی که پزشک جمجمه و سینوس‌هایش را معاینه نکرده است، متوجه بیماری خود نشود. علائم استئوما با توجه به محل توده و اندازه آن متفاوت خواهد بود.
تومورهای بزرگ موجب بروز علائمی مانند سردرد، عفونت سینوس‌ها، اختلال در بینایی و شنوایی و درد صورت می‌شوند. تومور مغزی خوش خیم استئوما عموما در استخوان نزدیک سینوس‌ها، چشم‌ها، گوش‌ها، استخوان پیشانی، فک و استخوان‌های بلند مانند بازو و ران ایجاد می‌گردد.
آدنوم هیپوفیز
دومین تومور مغزی غیر سرطانی که شیوع بالایی دارد، آدنوم هیپوفیز است. حدود 10 درصد از افرادی که دچار تومور مغزی خوش خیم هستند، آدنوم هیپوفیز دارند. هیپوفیز غده کوچکی است که پشت بینی در پایه مغز قرار دارد و با ترشح هورمون، فعالیت‌های بدن را تنظیم می‌کند. منظور از آدنوم توموری است که در داخل بافت غدد تشکیل می‌شود.
آدنوم هیپوفیز نیز در داخل این غده شکل می‌گیرد و به آرامی رشد می‌کند. حتی توده کوچک نیز می‌تواند عملکرد غده را برهم بزند. در نتیجه، هورمون‌ها ممکن است بیشتر و یا کمتر از حد نرمال ترشح شوند و فعالیت‌های مختلف بدن را دچار مشکل کنند. سردرد، اختلالات قاعدگی، مشکلات بینایی و اختلال در انزال از مهم‌ترین عوارض ناشی از تومور هیپوفیز هستند. آدنوم هیپوفیز کاملا خوش خیم است و به درمان پاسخ میدهد.
نوروفیبروم
نوروفیبروم‌ها تومورهای خوش خیمی هستند که می‌توانند بر روی اعصاب نواحی مختلف بدن رشد کنند. این تومورها روی پوست، زیر پوست، شکم، قفسه سینه، نخاع، مغز و اعصاب جمجمه‌ای ایجاد می‌شوند. از آن جایی که بیشتر نوروفیبروم‌ها عوارضی ندارند، بیمار ممکن است سال‌ها بعد از ابتلا متوجه وجود آنها شود. مهم‌ترین علت ابتلا به نوروفیبروم، اختلال ژنتیکی نوروفیبروماتوز نوع 1 است. این اختلال زمینه وراثتی دارد و فرد ممکن است از زمان تولد در نواحی مختلف بدن خود توده‌های خوش خیم داشته باشند. نوروفیبروم ممکن است خودبه‌خودی و بدون زمینه ژنتیکی نیز ایجاد شود.
کرانیوفارنژیوم
یکی از انواع نادر تومور مغزی خوش خیم، کرانیوفارنژیوم است. این توده غیر سرطانی اغلب در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. کرانیوفارنژیوم به تدریج پیشروی کرده و پایه مغز را در نزدیکی غده هیپوفیز درگیر می‌کند. با فشاری که به هیپوفیز و اعصاب بینایی می‌آورد، موجب بروز مشکلات بینایی (تاری دید، دوبینی)، اختلالات هورمونی (کندی رشد، بلوغ دیررس، اضافه وزن) می‌شود.
کرانیوفارنژیوم در نزدیکی ساختارهای حساس مغز رشد می‌کند. به همین دلیل، انجام جراحی و برداشتن آن بسیار دشوار است. اکثر مواقع، توده مغزی به طور کامل برداشته نمی‌شود و بعد از جراحی، مجدداً بازمی‌گردد.
شوانوما
شوانوما یکی از تومورهای مغزی شایع در بزرگسالان است. تومور شوانوما در اثر رشد بیش از حد سلولهای شوان ایجاد می‌شود. سلولهای شوان مسئول ساخت پوشش اطراف اعصاب محیطی و اعصاب جمجمه‌ای (میلین) هستند و به انتقال بهتر سیگنال‌های عصبی کمک می‌کنند.
افرادی که نوروفیبروماتوز نوع 2 دارند، بیشتر به شوانوما دچار می‌شوند. شیوع این تومور مغزی خوش خیم، در زنان بیشتر از مردان است. ناشنوایی، سرگیجه، مشکل در بلع و حفظ تعادل از مهم‌ترین علائم شوانوما هستند.
یکی از شایع‌ترین انواع شوانوما، وستیبولار شوانوما یا همان نوروم آکوستیک است. این توده مغزی عصب وستیبولار (عصبی که گوش داخلی را به مغز متصل می‌کند) را درگیر می‌کند.
آنژیوفیبروم نازوفارنکس
آنژیوفیبروم نازوفارنکس از جمله تومورهای مغزی خوش خیم است که اغلب در نوجوانان دیده می‌شود. به همین دلیل، آنژیوفیبروم نازوفارنکس نوجوانان نیز نام می‌گیرد. این توده فضای پشت بینی به نام نازوفارنکس (ارتباط بین بینی و دهان) را درگیر می‌کند. با این که خوش خیم است، سرعت رشد بالاتری نسبت به سایر تومورهای غیر سرطانی دارد و به ساختارهای اطراف بینی مانند سینوس‌ها، جمجمه و خود مغز آسیب می‌رساند.
علت آنژیوفیبروم نازوفارنکس به طور دقیق مشخص نیست. این توده مغزی بیشتر در نوجوانان پسر بروز می‌کند. به همین دلیل، برخی از متخصصین معتقدند که هورمون‌ها نقش مهمی در شکل‌گیری تومور آنژیوفیبروم نازوفارنکس دارند.
نورواپیتلیال دیسمبریوپلاستیک
نورواپیتلیال دیسمبریوپلاستیک یکی از انواع نادر تومور مغزی خوش خیم است که در دسته تومورهای گلیونورونال قرار می‌گیرد. این توده نورون‌ها (سلولهای عصبی) و سلولهای گلیال واقع در قشر مغز را درگیر می‌کند. سلولهای گلیال پوششی را در اطراف نورون‌ها تشکیل می‌دهند و از آنها محافظت می‌کنند. تومور نورواپیتلیال دیسمبریوپلاستیک به آرامی رشد می‌کند، بیشتر در کودکان و جوانان دیده شده و موجب بروز تشنج مزمن در آنها می‌شود. بیماران عموماً سابقه طولانی مدت در تشنج دارند.
همانژیو بلاستوم
تومورهای غیر‌سرطانی که در عروق خونی مغز رشد می‌کنند، همانژیوبلاستوم نام دارند. این توده‌ها در سلولهای پوشاننده دیواره رگ‌ها ایجاد می‌شوند و ممکن است علاوه بر مغز، عروق نخاع و شبکیه چشم را نیز درگیر کنند. تومور همانژیوم بلاستوما بافت مغز را تحت فشار قرار میدهد و موجب بروز علائمی مانند سرگیجه، تهوع، سردرد، ضعف و درد در اندام‌ها می‌شود. تحقیقات نشان میدهد که بیماری ژنتیکی فون هیپل لیندو احتمال ابتلا به تومور مغزی خوش خیم همانژیوبلاستوم را بیشتر می‌کند. اکثر مواقع، توصیه پزشک این است که توده به کمک جراحی برداشته شود. البته احتمال بازگشت آن بعد از جراحی وجود دارد.
کندروما
تومور غیر سرطانی ممکن است در بافت غضروف ایجاد شود. کندروما از جمله تومورهای مغزی خوش خیم است که غضروف موجود در جمجمه و سینوس‌ها را درگیر می‌کند. تومور ممکن است در غضروف استخوان‌های دست، پا، بازو، ران و دنده‌ها نیز دیده شود. کندروما به تدریج رشد می‌کند، به استخوان‌های اطراف را فشار می‌آورد و در نهایت باعث درد و شکستگی استخوان می‌گردد. زنان و مردان به یک میزان در معرض خطر این توده خوش خیم قرار دارند.
نوروم آکوستیک
نوروم آکوستیک یکی از شایع‌ترین تومورهای شوانوما است که سلولهای شوان اطراف نورون‌ها را درگیر می‌کند. این توده به طور خاص در عصب وستیبولار شکل می‌گیرد. به همین دلیل، وستیبولار شوانوما نیز نام دارد. عصب وستیبولار یک عصب جمجمه‌ای است، به عنوان رابطی بین مغز و گوش داخلی عمل می‌کند و تأثیر مستقیم روی شنوایی و تعادل دارد. در نوروم آکوستیک، فرد با مشکلات شنوایی (کم شنوایی، زنگ زدن گوش) روبه‌رو می‌شود و حفظ تعادل برای او دشوار است. زنان و مردان به یک میزان در معرض خطر این توده خوش خیم قرار دارند. بیماری ژنتیکی نوروفیبروماتوز نوع 2 می‌تواند احتمال ابتلا به این تومور مغزی خوش خیم را بالا ببرد.
نحوه تشخیص تومورهای مغزی خوش خیم
بیشتر تومورهای مغزی خوش خیم علائم خاصی نشان نمی‌دهند. این تومورها اغلب زمانی که فرد برای موارد دیگری از سر خود تصویربرداری می‌کند، تشخیص داده می‌شوند. با این که تومور مغزی خوش خیم سرطانی نیست و به بافت‌های دیگر حمله نمی‌کند، اما تشخیص و درمان به موقع آن بسیار مهم است. شما ممکن است به دلیل سردرد شدید، مشکلات بینایی یا هر علامت دیگری به پزشک مراجعه کنید. پزشک ابتدا سؤالاتی در مورد سابقه پزشکی و علائم شما می‌پرسد. سپس معاینه نورولوژیک را انجام میدهد که عبارتند از:
- قدرت عضلات دست و پا را ارزیابی می‌کند.
- رفلکس‌ها (برای مثال رفلکس زانو) را تست می‌کند.
- تست‌هایی برای سنجش بینایی، شنوایی، تعادل و حافظه انجام میدهد.
- اگر پزشک در معاینه متوجه مشکلی شود، انجام تست‌های تصویربرداری را توصیه خواهد کرد.
سی تی اسکن
سی تی اسکن، یکی از رایج‌ترین روش‌های تشخیص تومور مغزی خوش خیم است. اگر دچار سردردهای مزمن و سایر علائم احتمالی توده مغزی هستید، سی تی اسکن نقش مهمی در بررسی علت علائم شما خواهد داشت. در این روش، از اشعه ایکس برای تصویربرداری استفاده شده و تصاویر واضحی از مغز، نخاع و بافت‌های اطراف نمایش داده می‌شوند. اشعه ایکس همچنین جزئیاتی را از بافت‌های استخوانی نشان میدهد. از این رو، به تشخیص تومورهای مغزی که در استخوان جمجمه تشکیل می‌شوند، کمک می‌کند.
ام آر آی
ام آر آی یک روش تخصصی برای تشخیص تومور مغزی خوش خیم به حساب می‌آید. چرا که تصاویری با وضوح بالا از داخل مغز می‌گیرد. در این روش، تصویربرداری به کمک میدان مغناطیسی و امواج رادیویی انجام می‌شود. برخی مواقع، ماده رنگی به داخل رگ بیمار تزریق می‌گردد. این ماده تشخیص بافت مغز را از بافت تومور آسان‌تر می‌کند. در این حالت، تومورهای کوچک نیز قابل تشخیص خواهند بود.
بیوپسی (نمونه‌برداری)
اگر پزشک به وجود تومور مغزی غیر سرطانی شک کند، ممکن است برای تشخیص قطعی نمونه‌ای از بافت مغز بردارد. برای بیوپسی دقیق، ابتدا لازم است بیمار تست سی تی اسکن و یا ام آر آی بدهد. در این روش، بعد از بیهوش شدن بیمار، پزشک حفره کوچکی در جمجمه‌ای ایجاد می‌کند. سپس به کمک یک سوزن نمونه‌برداری را انجام میدهد. نمونه در آزمایشگاه بررسی خواهد شد.
پوزیترون امیشن توموگرافی
در پوزیترون امیشن توموگرافی برای تشخیص توده مغزی غیر سرطانی، یک ماده رادیواکتیو به بیمار تزریق می‌شود. این ماده تمایل زیادی به متصل شدن به سلولهای تومور دارد. بنابراین، اگر در مغز توده‌ای باشد، از طریق جریان خون به سمت آن حرکت می‌کند. حال به کمک یک دستگاه مخصوص از ماده رادیواکتیو عکس‌برداری شده و وجود یا عدم وجود تومور تأیید می‌شود. این روش تصویربرداری بیشتر برای تشخیص توده‌های سرطانی که رشد سریعی دارند، به کار می‌رود.
راههای درمان تومورهای مغزی خوش‌خیم
زمانی که پزشک به طور قطعی وجود توده مغزی غیر سرطانی را تشخیص میدهد، در مورد روش‌های درمان با بیمار صحبت می‌کند. درمان تومور مغزی خوش خیم با توجه به محل رشد توده، نوع و اندازه آن، سن و شرایط بیمار و علائمی که دارد، انجام می‌شود. در بیشتر موارد، جراحی اولین راه درمان توده مغزی غیر سرطانی است.
در مواردی که امکان برداشتن کامل تومور وجود ندارد، بعد از جراحی باقیمانده بافت تومور به کمک شیمی درمانی و پرتو درمانی از بین می‌رود. همچنین، برخی از بیماران شرایط انجام عمل تومور مغزی خوش خیم را ندارند. در این صورت، بیماری با سایر روش‌های موجود درمان می‌شود. در موارد نادر، ممکن است تومورهای مغزی غیر سرطانی بعد از درمان مجدداً رشد کنند و سرطانی شوند. در اینجا قصد داریم مؤثرترین روش‌های درمان برای این دسته از تومورهای مغزی را بررسی کنیم.
جراحی تومور مغزی خوش خیم
با این که تومور خوش خیم به سایر نقاط بدن منتشر نمی‌شود، اما ممکن است خطراتی برای بیمار داشته باشد. به همین دلیل، در بیشتر مواقع پزشک توده را به طور کامل برمی‌دارد. هدف جراح از عمل تومور مغزی خوش‌خیم این است که توده را بدون آسیب رسیدن به بافت‌های اطراف، خارج کند. قبل از جراحی، به کمک تصویربرداری‌های پیشرفته محل دقیق تومور و فاصله آن با نواحی حساس مغز را مشخص می‌کند. برخی از تومورها در قسمت‌های عمیق و یا نواحی حساسی از مغز رشد می‌کنند. در این صورت، ممکن است پزشک تنها بخشی از آنها بردارد و بعد از جراحی، درمان با شیمی درمانی و پرتو درمانی کامل شود.
دارو‌درمانی
داروها نیز نقش مهمی در درمان توده مغزی غیر سرطانی دارند. داروها ساختارهای خاصی را در سلولهای تومور هدف قرار می‌دهند، جلوی فعالیت آنها را می‌گیرند و از این طریق موجب مرگ این سلول‌ها می‌شوند؛ پس می‌توان گفت داروهای تومور مغزی خوش خیم اختصاصی عمل می‌کنند و آسیب به سلولهای سالم نمی‌رسانند. دارو‌درمانی اغلب زمانی که شیمی درمانی مؤثر نیست و یا عوارض آن بیمار را آزار میدهد، استفاده می‌شود.
پرتو‌درمانی
پرتو‌درمانی روشی مؤثر و کارآمد در درمان تومور مغزی خوش‌خیم است. در این روش درمانی، از پرتوهای قوی مانند پرتو ایکس برای از بین بردن سلولهای تومور استفاده می‌شود. اگر یک توده در مغز ایجاده شده باشد، پرتوها به صورت متمرکز بر روی این توده تابانده می‌شوند و سایر قسمت‌های مغز در معرض آن قرار نمی‌گیرند. در مواردی که چندین تومور در نواحی مختلف رشده کرده‌اند، لازم است کل مغز پرتو‌درمانی شود. بیشترین کاربرد پرتو‌درمانی، در درمان تومورهایی است که امکان برداشتن کامل آنها با جراحی نیست و یا بعد از جراحی مجدداً رشده کرده‌اند.
امروزه علاوه بر اشعه ایکس، پرتوهای پروتون نیز در درمان تومور مغزی غیر سرطانی به کار می‌روند. این پرتوها تومور را هدف قرار می‌دهند و آسیب کمتری به بافت سالم اطراف آن می‌رسانند. بنابراین، انتخاب مناسبی برای درمان توده‌هایی هستند که در نزدیکی نواحی حساس مغز شکل گرفته‌اند.
شیمی‌درمانی
پزشک ممکن است شیمی‌درمانی را برای درمان تومور مغزی خوش‌خیم تجویز کند. داروهای شیمی‌درمانی بسیار قوی هستند و می‌توانند سلولهای تومور را از بین ببرند. این داروها به صورت قرص، قطره و یا تزریق درون رگ استفاده می‌شوند. در مواقعی که برداشت تمام تومور ممکن است به بافت‌های اطراف آن آسیب برساند، انجام همزمان شیمی‌درمانی و پرتو‌درمانی به طور کامل توده را درمان می‌کند.
تهوع، استفراغ، ریزش مو، ضعف و خستگی از شایع‌ترین عوارض شیمی‌درمانی هستند. شدت عوارض باتوجه به دوز داروهای مصرفی متفاوت خواهد بود.
جراحی تومور مغزی خوش‌خیم چگونه است؟
عمل تومور مغزی خوش‌خیم به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. جراح بسته به نوع و موقعیت تومور و همچنین شرایط بیمار روش مناسب را انتخاب می‌کند.
جراحی مغز یا کرانیوتومی بیدار: جراحی کرانیوتومی بیدار در حالتی انجام می‌شود که بیمار به هوش بوده اما داروی ضد درد و بی‌حس‌کننده موضعی دریافت کرده است. جراح حین عمل، مرتباً با بیمار صحبت کرده و بینایی و شنوایی او را تحریک می‌کند. با این کار می‌تواند نواحی حساس مغز که مربوط به فعالیت‌های ذکر شده است را شناسایی کند. کرانیوتومی بیدار برای برداشتن تومورهایی به کار می‌رود که اندازه بزرگی دارند، در جای حساسی رشد کرده‌اند و یا در بخش‌های مختلف مغز پخش شده‌اند.
جراحی آندوسکوپی مغز: برخی مواقع تومور مغزی خوش‌خیم از طریق جراحی آندوسکوپی مغز درمان می‌شود. در این عمل، ابزار جراحی کوچک و منعطف از طریق دهان، بینی و یا سوراخ‌های کوچکی بر روی جمجمه وارد مغز می‌شوند. آندوسکوپ ابزار اصلی این عمل است که در نوک خود یک دوربین دارد و تصاویری از داخل مغز نشان میدهد. آندوسکوپی مغز یک جراحی کم تهاجمی به حساب می‌آید؛ چرا که جراح از طریق برش‌های کوچک می‌تواند تومور را خارج کند، بیمار درد چندانی نداشته و دوره نقاهت کوتاهی دارد.
کرانیوتومی (جراحی باز): رایج‌ترین روش عمل تومور مغزی خوش خیم، کرانیوتومی است. در این روش، جراح بعد از بیهوش کردن بیمار، برشی را بر روی پوست سر و جمجمه ایجاد می‌کند. قسمتی از استخوان جمجمه برداشته می‌شود تا جراح دسترسی کامل به مغز داشته باشد. برای تعیین محل دقیق تومور، به طور همزمان از روش‌های تصویربرداری نیز استفاده می‌شود. بعد از برداشت توده، جراح استخوان جمجمه در جای درست خود قرار میدهد و پوست را بخیه می‌کند.
عوارض جراحی تومورهای مغزی خوش‌خیم
عمل تومور مغزی خوش‌خیم جراحی حساس و البته سنگینی است. طبیعتاً بیمار بعد از جراحی دچار عوارض جدی خواهد شد. بسته به محل رشد تومور در مغز، عوارض این نوع از جراحی تومور مغزی نیز متفاوت خواهد بود. این عمل همانند عمل‌های جراحی دیگر عوارض شایعی چون عفونت، تشکیل لخته خون، خونریزی، مشکلات تنفسی و حساسیت به ماده بیهوشی دارد. برخی از عوارض مانند ضعف، مشکل در حرکت و حفظ تعادل و تاری دید در روزهای اول بعد از عمل ظاهر می‌شوند. مغز ممکن است متورم شود که خود موجب عوارض دیگری چون سردرد، سرگیجه و تشنج می‌گردد. از جمله عوارض تومور مغزی خوش خیم که در طولانی مدت خود را نشان می‌دهند، می‌توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- مشکل در صحبت کردن (آفازی)
- تغییرات رفتاری
- ضعیف شدن حافظه
- مشکل در راه رفتن
- عدم تعادل و هماهنگی میان اندام‌ها
اقدامات قبل و مراقبت‌های بعد از جراحی تومور مغزی خوش خیم
در عمل توده مغزی خوش خیم، بیمار دو هفته قبل از عمل توسط پزشک ویزیت می‌شود. پزشک مجدداً او را معاینه کرده و برای بررسی دقیق‌تر، انجام یکی از تست‌های تصویربرداری را توصیه می‌کند. او همچنین نکاتی را در مورد داروهای مصرفی قبل و بعد از عمل جراحی با بیمار در میان می‌گذارد.
در بیشتر مواقع، پزشک داروی دگزامتازون را تجویز می‌کند. این دارو یک داروی ضد التهاب قوی است که جلوی تورم مغز (در اثر جراحی) را می‌گیرد. مصرف دگزامتازون قبل از عمل شروع می‌شود و بعد از آن نیز ادامه دارد.
برخی از تومورهای مغزی در جایی رشد کرده‌اند که برداشتن آنها آسیب‌های مغزی به همراه دارد؛ به گونه‌ای که بیمار ممکن است دچار تشنج شود. از این‌رو، برخی بیماران پیش از عمل داروهای ضد صرع مصرف می‌کنند.
مصرف داروهای رقیق‌کننده خون مانند آسپیرین حداقل دو هفته قبل از جراحی تومور مغزی خوش خیم ممنوع است. چرا که این داروها خطر خونریزی حین و بعد از عمل را بالا می‌برند.
بسته به محل توده و روش جراحی، ممکن است قسمتی یا تمام موهای سر بیمار تراشیده شود. این کار پیش از عمل در بیمارستان انجام می‌شود.
بعد از جراحی، بیمار مسکن‌های قوی دریافت می‌کند و درد زیادی نخواهد داشت. بهتر است یک روز بعد از عمل، از تخت پایین بیاید و چند قدمی راه برود. پس از ترخیص از بیمارستان، در منزل دوره نقاهت را طی می‌کند. محل جراحی اغلب به مدت دو هفته پانسمان است؛ فرد دو روز بعد از جراحی می‌تواند بدون خیس شدن پانسمان، استحمام کند. اولین مراجعه به پزشک، 1-2 هفته پس از عمل است. پزشک زخم را معاینه می‌کند و بخیه‌ها را می‌کشد. طبق تشخیص پزشک، بیمار ممکن است به فیزیوتراپی و گفتار درمانی نیاز داشته باشد.
مدت زمان ریکاوری کامل بعد از عمل تومور مغزی خوش خیم، به اندازه، محل توده و روش جراحی بستگی دارد. در بیتشر مواقع، بیمار 6 تا 12 هفته پس از جراحی می‌تواند فعالیت‌های روزمره خود را شروع کند.
تفاوت تومور مغزی خوش خیم با تومور مغزی بدخیم
تومور در واقع توده‌ای از سلول‌ها است که بیش از حد نرمال تقسیم شده و رشد کرده‌اند. تومور که در مغز تشکیل می‌شود، انواع گوناگونی دارد و از هر نوعی که باشد، عملکردهای مختلف مغز را دچار مشکل می‌کند. توده‌های مغزی به دو دسته کلی خوش‌خیم (غیر سرطانی) و یا تومور مغزی بدخیم (سرطانی) تقسیم می‌شوند.
تومورهای خوش‌خیم، سرطانی نیستند؛ این بدین معنی است که به سایر بافت‌های بدن منتشر نمی‌شود و تنها مغز را درگیر می‌کنند. در حالی که تومورهای مغزی بدخیم اغلب در سراسر بافت مغز و سایر بافت‌ها پخش می‌شوند.
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های تومور مغزی غیر سرطانی این است که سرعت رشد کمی دارد. در مورد تومورهای سرطانی این دقیقاً برعکس است؛ این توده‌ها به سرعت رشد می‌کنند.
توده‌های مغزی خوش خیم در بیشتر موارد علائم شدید و خطرناکی ندارند. در مواقعی ممکن است پزشک درمان آنها را به تعویق بیاندازد. اما توده‌های بدخیم عوارض خطرناکی دارند و باید فوراً تحت درمان قرار بگیرند.
سؤالات متداول
آیا تومور مغزی خوش خیم کشنده است؟
تومور خوش خیم به آرامی رشد کرده و نواحی دیگر را درگیر نمی‌کند؛ اما ممکن است بسیار بزرگ شود و یا در جایی باشد که عملکردهای مهم مغز را دچار مشکل کند. در این صورت، خطرناک است و باید به روش مناسب درمان شود.
آیا ممکن است تومورهای مغزی خوش خیم نیاز به درمان نداشته باشند؟
بله، عواملی که نیاز به درمان را در تومورهای مغزی غیر سرطانی تعیین می‌کنند، اندازه و محل قرارگیری تومورها هستند. توده‌هایی که کوچک هستند، نزدیک به نقاط حساس مغز رشده نکرده‌اند و یا موجب بروز علائم خاصی نشده‌اند اغلب نیازی به درمان ندارند. در این شرایط، فرد باید مرتباً به پزشک مراجعه کرده و تحت مراقبت باشد.
آیا ممکن است تومور مغزی خوش خیم بدون علائم باشد؟
بله، برخی از انواع تومورهای مغزی غیر سرطانی علائمی نشان نمی‌دهند. توده ممکن است سال‌ها به تدریج رشد کند اما فرد متوجه وجود آن نشود. عموماً تومورهای خوش خیم بزرگ موجب بروز علائم می‌شوند.
آیا ممکن است تومورهای مغزی خوش خیم باعث عوارض یا بیماریهای دیگر شوند؟
بله، همچنان که توده رشد می‌کند، به بافت‌های داخل مغز فشار می‌آورد و باعث تخریب آنها می‌شود. همچنین، فشار داخل جمجمه و خونریزی داخلی را بالا می‌برد. سردرد، مشکلات بینایی، کم شنوایی، عدم تعادل و تشنج از جمله عوارض تومور مغزی خوش خیم هستند.
