تومور شوانوم یا شوانوما چیست؟

تومور شوانوما یا شوانوم، یکی از شایع ‌ترین تومورهای خوش خیم عصبی محیطی در بزرگسالان است که از غلاف عصبی منشا می گیرد. شوانوما معمولا از یک بسته عصبی (فاسیکل) در عصب اصلی آغاز می شود و به تدریج سایر فاسیکل ها را تحت تاثیر قرار می دهد که ممکن است فرآیند جراحی برای برداشتن آن را دشوار کند. این تومور می تواند در هر نقطه از بدن و در هر سنی ایجاد شود، با این حال اغلب به آرامی رشد می کند.

در صورتی که شوانوما در اندام هایی مانند بازو یا پا شکل بگیرد، ممکن است یک توده بدون درد احساس شود. اگرچه این تومور به ندرت سرطانی است، اما می تواند باعث آسیب به اعصاب و حتی از دست دادن کنترل عضلات شود. بنابراین، در صورت مشاهده توده غیرعادی یا تجربه بی‌حسی و مشکلات حرکتی، حتما جهت بررسی دقیق تر، به پزشک مراجعه کنید.

تومور شوانوما در کجا رشد می کند؟

شوانوما معمولا روی عصب هشتم جمجمه ‌ای، معروف به عصب دهلیزی، که گوش داخلی را به مغز متصل می سازد، رشد می کند. این تومور، که با نام های شوانوم دهلیزی یا نوروم آکوستیک نیز شناخته می شود، می تواند عملکردهای حیاتی این عصب، مانند شنوایی و تعادل را تحت تاثیر قرار دهد. این تومور همچنین می تواند در کانال نخاعی یا روی اعصابی که از نخاع منشعب می شوند نیز رشد کند. علائمی مانند درد، ضعف یا بی‌حسی در اندام ها و مشکلات کنترل مثانه یا روده می تواند ناشی از شوانومای ستون فقرات باشد.

علائم تومور شوانوما

شوانوما معمولا به آرامی رشد می کند و ممکن است تا سال ها بدون بروز هیچ علائمی در بدن وجود داشته باشد. از آنجا که این تومور می تواند در قسمت های مختلف بدن شکل بگیرد، علائم آن بسیار متنوع است و شدت آن ها نیز از فردی به فرد دیگر متفاوت خواهد بود.

از جمله علائم عمومی شوانوما می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• برآمدگی قابل لمس: توده‌ ای که ممکن است در هنگام لمس دردناک یا حساس باشد.
• بی‌حسی: کاهش یا از دست رفتن حس در ناحیه مرتبط.
• ضعف عضلانی: کاهش قدرت در عضلات مرتبط با عصب درگیر.
• احساس گزگز: حس ناخوشایند سوزن‌سوزن شدن (پارستزی).
• درد: دردی که ممکن است به‌صورت سوزشی، تیرکشنده یا آزاردهنده احساس شود.

علائم خاص بسته به محل تومور

این علائم ممکن است بسته به اندازه و محل تومور، شدت متفاوتی داشته باشند. هرگونه تغییر غیرعادی در عملکرد بدن یا بروز توده های مشکوک باید توسط پزشک متخصص بررسی شود. برخی از این علائم عبارتند از:

• شوانوم دهلیزی: تاثیر بر شنوایی و تعادل، احساس وزوز گوش (زنگ‌زدن گوش).
• شوانوم عصب صورت: مشکلات بلع، اختلال در حرکت چشم، تغییر حس چشایی یا فلج صورت.
• شوانومای عصب سیاتیک: علائمی شبیه فتق دیسک از جمله کمردرد، همراه با درد تیرکشنده به پا.

تومور شوانوم در چه سنی شایع است؟

شوانوما بیشتر در افراد میانسال و سالخورده، به‌ویژه در بازه سنی 50 تا 60 سال مشاهده می شود و بروز آن در کودکان بسیار نادر است. این تومور معمولا به صورت تصادفی و در افراد بدون سابقه بیماری خاص نیز ایجاد می شود.

بااین‌حال، در برخی موارد، شوانوما با اختلالات ژنتیکی مرتبط است. از جمله این اختلالات می توان به نوروفیبروماتوز نوع 2 (NF2)، شوانوماتوز و کمپلکس کارنی اشاره کرد. افرادی که به این بیماری های ژنتیکی مبتلا هستند، معمولا بیش از یک تومور شوانوما در بدن خود دارند. در صورت وجود سابقه خانوادگی یا علائم مرتبط، ارزیابی ژنتیکی و پزشکی، در تشخیص و مدیریت بیماری مؤثر است.

چه قسمت هایی از بدن را درگیر می کند؟

گاها ممکن است شوانوما با رشد بیشتر، اعصاب دیگری از سر را نیز درگیر کند. این اعصاب شامل اعصاب کنترل کننده ی حرکت و احساس در صورت، اعصاب کنترل کننده ی بلع، اعصاب نخاعی و اعصاب خارج از مغز و ستون فقرات (اعصاب محیطی) هستند. شوانوما حتی می تواند اعصابی را که حس و حرکت در بازوها، پاها، چشم ها یا پوست را کنترل می کنند را نیز درگیر کند.

شوانومای سرطانی، که به عنوان تومور بدخیم غلاف عصبی محیطی شناخته می شود، بیشتر قسمت های زیر را درگیر می کند:

• بافت عمیق بازوها و پاها: معمولا در نواحی نزدیک به این اندام ها (پروگزیمال) رشد می‌ کند.
• تنه: شامل قفسه سینه و شکم، که ممکن است شبکه های عصبی بزرگ‌تر را تحت تاثیر قرار دهد.
• سر و گردن: احتمال بروز شوانوما در سر و گردن، کمتر شایع است. با این حال ممکن است اعصاب مرتبط در این ناحیه را نیز درگیر کند.
• لگن: شوانوما ممکن است در نواحی مرتبط با اعصاب لگنی نیز ایجاد شود.

علت و دلایل ابتلا به شوانوما

به طور کلی، ابتلا به تومور شوانوما دلیل مشخصی ندارد و بیمار ممکن است آن را از پدر و مادر خود به ارث ببرد. با این حال شایع ترین نوع شوانوما، شوانومای سالیتری یا انفرادی است که بیمار می تواند به خاطر یک جهش ژنتیکی، به شوانوماتوز، نوروفیبروماتوز نوع 2 و کمپلکس کارنی که به انواع شوانوماها ارتباط دارند، مبتلا شود.

خطرات تومور شوانوما

تومورهای شوانوما، اغلب با شرایط ژنتیکی نظیر نوروفیبروماتوز نوع 1 (NF1) مرتبط هستند و احتمال ابتلا به آن در این بیماران، بالاتر است. در بیماران مبتلا به NF1، تومورهای خوش خیم می توانند به تومورهای بدخیم و سرطانی تبدیل شوند. به طور کلی، هرگونه علائم جدید یا غیر معمول در افرادی که سابقه تومورهای عصبی دارند یا به NF1 مبتلا هستند، فورا باید بررسی شده تا در صورت وجود تومور بدخیم و سرطانی، روند تشخیص و درمان تسریع شود.

انواع و مراحل رشد تومور شوانوما

همانطور که گفتیم تومورهای شوانوما معمولا خوش خیم هستند و به کندی رشد می کنند. رشد این تومورها سالانه بین 1 الی 3 میلی متر است. همچنین این تومورها انواع مختلفی دارند و در محل های مختلفی از بدن ظاهر می شوند. برای آشنایی با انواع تومورهای شوانوما، در ادامه این مطلب، با ما همراه باشید.

شوانومای باستانی (Ancient schwannomas)

شوانومای باستانی، تومورهای خوش خیمی هستند که به آرامی رشد می کنند و معمولا تا زمان تشخیص، تغییرات دژنراتیو و تخریب بافتی زیادی را تجربه می کنند. این نوع شوانوما اغلب تا حد زیادی بزرگ می شوند.

شوانومای دهلیزی (نوروم آکوستیک- Vestibular Schwannoma )

این تومور از اعصاب شنوایی و تعادلی گوش داخلی منشا می گیرد و با رشدی آهسته، علائمی مانند کاهش شنوایی در یک گوش، وزوز گوش، سرگیجه و عدم تعادل را در فرد ایجاد می کند. در موارد پیشرفته، این تومور ممکن است به اعصاب صورت و ساختارهای مغزی مانند ساقه مغز فشار وارد کند.

شوانومای پلکسی‌فرم (Plexiform Schwannoma)

این نوعی نادر از شوانوما است که الگوی رشد پلکسی‌مانند دارد و اغلب در بافت های نرم و سطحی، به‌ویژه در ناحیه سر و گردن، ظاهر می شود. شوانومای پلکسی‌فرم، در برخی موارد با بیماری هایی مانند نوروفیبروماتوز نوع 2 و شوانوماتوز مرتبط است.

شوانومای جنبی (Pleural schwannomas)

این تومور از غلاف های عصبی خودمختار است که به ندرت از حفره قفسه سینه منشا می گیرد و به‌طور معمول بدون علامت، خوش خیم و با رشد آهسته است.

شوانومای سلولی (The cellular schwannoma)

شوانومای سلولی به طور کلی، دارای رشد سلولی است و از آنجا که رشد سلولی در آن نسبت به شوانومای معمولی سریع تر است، اغلب در تشخیص اولیه با تومور بدخیم اشتباه گرفته می شود.

شوانومای ملانوتیک (Melanotic schwannomas)

شوانومای ملانوتیک، نوع نادری از شوانوما است که در سلول های توموری خود، رسوبات ملانین دارد. این تومور اگرچه اغلب خوش خیم در نظر گرفته می شود ولی رفتار آن ممکن است با سایر تومورهای خوش خیم شوانوما تفاوت داشته باشد.

شوانومای اپیتلیوئیدی (Epithelioid schwannoma)

شوانومای اپیتلیوئیدی نیز گاهی با تومور بدخیم غلاف عصبی اشتباه گرفته می شود و تشخیص آن به بررسی های پاتولوژیکی دقیق نیاز دارد.

شوانومای میکروکیستیک/رتیکولار (Microcystic/reticular schwannoma)

این نوع از شوانوما، به تازگی ‌کشف ‌شده و معمولا در دستگاه گوارش، به‌ویژه مری، ظاهر می شود و ساختار بافت‌شناسی خاصی دارد.

نحوه تشخیص تومور شوانوما

تشخیص تومور شوانوما به دلیل رشد آهسته و عدم بروز علائم در مراحل اولیه، می تواند تا سال ها به تاخیر بیفتد. در بسیاری از موارد، این تومورها به صورت تصادفی در طی بررسی های تصویربرداری برای سایر مشکلات پزشکی شناسایی می شوند. از جمله راه های تشخیص تومور های شوانوما، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

آزمایش های تصویربرداری

برای شناسایی و بررسی دقیق شوانوما، از روش های تصویربرداری زیر استفاده می شود:

MRI

MRI بهترین روش برای تشخیص شوانوما است. MRI با استفاده از آهنرباهای قوی، امواج رادیویی و کامپیوتر، تصاویر دقیقی از اندام ها و ساختارهای بدن به پزشک ارائه می دهد.

سی تی اسکن (CT)

در سی‌ تی ‌اسکن از اشعه ایکس و کامپیوتر برای ایجاد تصاویر مقطعی از ساختارهای داخلی بدن استفاده می شود. این روش برای بررسی های اضافی یا زمانی که MRI در دسترس نیست، به کار می رود.

سونوگرافی (اولتراسوند)

در این روش از امواج صوتی با فرکانس بالا، برای ایجاد تصاویر لحظه‌ ای از اندام های داخلی و بافت های نرم استفاده می شود. این روش اغلب برای تشخیص شوانوم های زیرپوستی به کار می رود.

بیوپسی تومور (نمونه برداری)

در صورت نیاز، پزشک نمونه ‌ای کوچک از تومور را با استفاده از سوزن برمی دارد. این نمونه به آزمایشگاه ارسال می شود و پاتولوژیست سلول های آن را زیر میکروسکوپ بررسی می کند. هدف از نمونه برداری، تشخیص نوع تومور و خوش خیم یا بدخیم بودن آن است.

نکات مهم در تشخیص:

شوانوماها اغلب خوش خیم هستند، اما تشخیص به موقع آن ها می تواند از مشکلات احتمالی ناشی از رشد یا فشار تومور بر ساختارهای مجاور جلوگیری کند.

پزشکان معمولا ترکیبی از روش های فوق را برای دستیابی به تشخیص دقیق تر استفاده می کنند.

تشخیص دقیق تومور به پزشکان این امکان را می دهد تا بهترین رویکرد درمانی را انتخاب کنند و از آسیب های احتمالی جلوگیری می کند.

راه های درمان تومور شوانوم

درمان شوانوما به محل دقیق تومور در بدن و سرعت رشد آن در زمان حال، بستگی دارد. از جمله روش های درمانی که برای تومور شوانوما استفاده می شود، می توان به موارد زیر اشاره کرد:

مشاهده و نظارت

اگر تومور خوش خیم است و علائمی ندارد یا علائم بسیار خفیفی دارد، پزشک ممکن است توصیه کند که تومور تحت نظارت دقیق قرار گیرد و درمان خاصی انجام نشود. این رویکرد به ‌ویژه برای تومورهایی که به آرامی رشد می کنند مناسب بوده و در صورتی که تغییراتی در اندازه یا علائم مشاهده شود، درمان آغاز می شود.

جراحی

در صورتی که تومور رشد سریع ‌تری داشته یا مشکلات بیشتری ایجاد کند، انجام جراحی توصیه می شود. هدف از جراحی معمولا برداشتن کامل تومور است. با این حال در برخی موارد جراح ممکن است، برای جلوگیری از آسیب به اعصاب، فقط بخشی از آن را بردارد. برداشتن بخشی از تومور در شوانومای دهلیزی رایج تر است؛ زیرا جراحی و برداشتن کامل تومور ممکن است باعث کاهش شنوایی فرد شود.

پرتودرمانی

اگر تومور مغزی در نزدیکی اعصاب یا عروق حیاتی قرار داشته باشد، پزشک پرتودرمانی استریوتاکتیک (SRS) را برای درمان توصیه می کند. در این روش، از پرتوهای متمرکز برای از بین بردن تومور استفاده می شود. این درمان به‌ویژه برای تومورهایی که جراحی آن ها مشکل است، کاربرد دارد.

شیمی درمانی و ایمونوتراپی برای شوانوماهای بدخیم

در مواردی که تومور شوانوما بدخیم باشد، درمان هایی مانند شیمی درمانی یا ایمونوتراپی برای کنترل رشد تومور و جلوگیری از گسترش آن به‌کار می روند. این درمان ها معمولا در شرایطی استفاده می شوند که تومور به جراحی یا پرتودرمانی پاسخ نمی دهد.

آیا تومور شوانوم باعث مرگ می شود؟

به ندرت ممکن است که تومورهای شوانوما سرطانی و کشنده باشند. با این حال حتی تومورهای خوش خیم شوانوما نیز ممکن است به برخی اعصاب آسیب وارد کنند یا باعث از دست رفتن کنترل عضلانی و ماهیچه‌ ای شوند. پس در صورتی مشاهده هر گونه برامدگی یا بی حسی در بدن، حتما باید به پزشک مراجعه کنید.

برای تشخیص و درمان تومور شوانوما به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

گاهی برداشتن تومور شوانوما طی جراحی، بدون آسیب به اعصاب اطراف آن ممکن نیست. از آنجا که بعد از برخی جراحی های تومور شوانوما، ترمیم عصبی ضروری است، مشاوره با یک جراح حرفه ای و با تجربه در زمینه درمان تومورهای عصبی، از اهمیت بالایی برخوردار است. برای تشخیص و درمان تومور شوانوما، باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرده تا اقدامات و توصیه های لازم برای شروع فرایند درمان، در اسرع وقت آغاز شوند.