تومور مغزی

تومور مغزی یک توده غیر طبیعی از سلول‌ها است. تومور زمانی شکل می‌گیرد که مکانیسم‌های مربوط به کنترل رشد سلولی دچار مشکل شده‌اند و سلول‌ها به طور غیر قابل کنترلی رشد می‌کنند. تومورهای مغزی انواع مختلفی دارند و بسته به سرعت رشد و میزان انتشار آن‌ها به بافت‌های دیگر، ممکن است خوش‌خیم (غیر سرطانی) یا بدخیم (سرطانی) باشند. در بیشتر موارد تومور‌های بزرگ، به فضای داخل جمجمه فشار می‌آورند و عملکرد مغز را با مشکل روبه‌رو می‌کنند.

علت تومور مغزی به طور دقیق مشخص نیست اما ژنتیک می‌تواند یکی از مهم‌ترین علل آن باشد. این ضایعه‌ی مغزی هم زنان و هم مردان را در سنین مختلف درگیر می‌کند. سردرد، تشنج، سرگیجه و اختلال در بینایی از شایع‌ترین علائم تومور مغزی هستند. پزشک با بررسی علائم بیمار و انجام تست‌های لازم، وجود تومور را تشخیص می‌دهد و راه مناسب را برای درمان انتخاب می‌کند. درمان براساس نوع توده، اندازه و محل آن در مغز انجام می‌شود. در ادامه، نکات مهمی را پیرامون انواع، علائم، علل، تشخیص، درمان و پیشگیری از توده مغزی بررسی خواهیم کرد.

تومور مغزی چیست؟

تومور مغزی تجمع سلول‌های غیر‌طبیعی در خود بافت مغز یا بافت‌های نزدیک به آن است. سلول‌های مغز انواع گوناگونی دارند؛ با توجه به نوع سلول‌هایی که رشد غیر عادی داشته‌اند، تومورهای مغزی مختلفی شکل می‌گیرند. بیشتر توده‌ها در غشای مغز، ساقه مغز، اعصاب، غده هیپوفیز، غده پینه‌آل و سینوس‌ها رشد می‌کنند. توده مغزی سرطانی به سرعت رشد می‌کند؛ در حالی که توده غیر سرطانی به تدریج بزرگ می‌شود.

مغز ساختاری حیاتی است که قسمت‌های مختلف آن عملکردهای متفاوت بدن را کنترل می‌کنند. جمجمه ساختاری استخوانی و محکم دارد تا بتواند به خوبی از مغز محافظت کند. طبیعی است که رشد سلول‌های اضافی موجب افزایش فشار درون جمجمه‌ای، آسیب به قسمت‌های مختلف مغز و اخلال در عملکردهایی چون بینایی، تعادل، حافظه، حرکت و ... خواهد شد. تومورهای سرطانی و غیر سرطانی هر دو این عوارض را به همراه دارند.

تومور مغزی می‌تواند بسیار کوچک و یا بسیار بزرگ باشد. با این که علائم تومور مغزی اغلب با بزرگ شدن آن ظاهر می‌گردد، توده بسیار کوچک نیز ممکن است علائم جدی داشته باشد. برخی توده‌های بزرگ هم تا زمانی که به صورت اتفاقی تشخیص داده شوند، علائمی ندارند.

علائم تومور مغزی

بخش‌های مختلف مغز وظایف متفاوتی دارند و تومور مغزی نیز بسته به نقطه‌ای که آن را درگیر کرده است، علائم متفاوتی نشان می‌دهد. علائم تومور مغزی همچنین به نوع توده بستگی دارد. تومورهای خوش‌خیم به آرامی رشد می‌کنند و علائم آن‌ها نیز به تدریج طی چند ماه و گاهاً چند سال خود را نشان می‌دهند؛ در حالی که علائم تومورهای بدخیم که رشد سریعی دارند، به صورت ناگهانی و اغلب طی چند روز الی چند هفته ظاهر می‌شوند.

علائم و نشانه های وجود تومو مغزی در افراد متفاوت می باشد و این علائم به اندازه تومور ، محل آن و سرعت رشد آن بستگی دارد. شایع‌ترین نشانه‌ی تومور مغزی سردرد است. انواع زیادی از تومورهای مغزی موجب بروز این علامت می‌شوند. سردرد ناشی از تومور ممکن است حالتی شبیه به سردرد تنشی و یا میگرن داشته باشد. این نوع سردردها اغلب صبح‌ها هنگام بیدار شدن تشدید می‌شود. در مواردی که تومور در پشت‌سر قرار دارد، سردرد با گردن‌درد همراه است. توده‌هایی که در جلوی سر رشد می‌کنند، موجب درد در چشم‌ها و سینوس‌ها می‌شوند؛ با این که علائم باتوجه به نوع آن متفاوت است، نشانه‌های کلی تومور مغزی عبارتند از:

• سر دردهایی که به تدریج شروع شده و به مرور زمان شدیدتر می شود. خصوصا سردردهایی که باعث بیدار شدن فرد از خواب می شود.پ
• تشنج
• سرگیجه و چرخیدن محیط اطراف دور سر
• تهوع و استفراغ
• اختلال در حفظ تعادل بدن
• مشکلات بینایی(دوبینی، تاری دید)
• اختلالات شنوایی (کم شنوایی، زنگ زدن گوش)
• تغییر شخصیت یا رفتار
• مشکل در فکر کردن، صحبت کردن و یافتن کلمات مناسب
• احساس ضعف و بی‌حسی در یک طرف بدن (اغلب دست‌ و پا)

انواع تومور مغزی

تومورها دارای انواع مختلفی می باشد که در برخی از مواقع برای تشخیص و درمان آن ها نیاز به نمونه برداری از تومورهای مغزی می باشد. تومور مغزی باتوجه به این که کدام نوع از سلول‌های مغزی را درگیر کرده، انواع گوناگونی دارد. تومور مغز ممکن است از ابتدا در مغز شروع به رشد کند یا در برخی از مواقع در قسمت های دیگر بدن به مغز گسترش یابد. به حالت متاستاز به مغز گفته می شود. همچنین سرعت رشد تومورهای مغزی با یکدیگر متفاوت بوده و محل آن تعیین کننده آن است که تا چه حدی عملکرد سیستم عصبی را تحت تاثیر قرار داده است.

نمونه‌برداری از بافت و انجام آزمایش بر روی آن، نوع توده را تعیین می‌کند. تومورهای مغزی براساس منشأ شکل‌گیری خود، در دو دسته کلی قرار می‌گیرند:

تومور مغزی اولیه: توموری که منشأ آن خود مغز است و از بافت دیگری به مغز راه پیدا نکرده، تومور مغزی اولیه نام می‌گیرد. تومور اولیه ممکن است سلول‌های گلیال و یا غیر گلیال (اعصاب، غدد، عروق خونی) مغز را درگیر کند. بیشتر تومورهای مغزی اولیه، خوش‌خیم هستند و تنها در مغز رشد می‌کنند. انواع تومور اولیه مغزی عبارتند از:

• گلیوم ها: این نوع تومورها در مغز یا نخاع ایجاد شده و شامل آسترویتوم ها ، اپاندیوموما ، گلیوبلاستوما ، اولیگوآستروسیتوم و اولیگودندروگلیوم ها می باشد.
• مننژیوم: این نوع تومور از غشاهای مغز و نخاع نشات گرفته و اکثر منژیوم ها در مراحل اولیه به دلیل کوچک بودن و نداشتن فشار بر بافت های اطراف قابل تشخیص نمی باشد. مننژیوم ها شایعترین تومور اولیه خوش خیم در انسان است.
• نوروم های آکوستیک: این نوع تومور خوش خیم بوده و بر روی عصبی که کنترل توازن و شنوایی را از گوش داخلی کنترل می کند گسترش می یابد.
• آدنوم های هیپوفیز: اغلب این نوع تومورها نیز خوش خیم بوده و در غده هیپوفیز در مغز ایجاد می شود.
• Medulloblastoma: این نوع گلیوم جزء شایع ترین تومورهای مغزی در کودکان محسوب می شود. این نوع تومور در قسمت های پشتی مغز شروع به رشد می کند و از طریق مایع نخاعی گسترش می یابد.

تومور مغزی ثانویه: برخی مواقع، سلول‌های تومور از سایر بافت‌های بدن مانند سینه، ریه، کلیه، پوست و ... به مغز راه پیدا می‌کنند و توده مغزی را شکل می‌دهند. این نوع توده، بدخیم و متاستاتیک است؛ چرا که منشأ آن خود مغز نبوده و از بافت‌های دیگر به مغز آمده است.

اگر بخواهیم توده‌های مغزی را براساس سرعت رشد و گسترش آن‌ها به بافت‌های دیگر دسته‌بندی کنیم، در سه دسته خوش‌خیم، بدخیم و متاستاتیک قرار می‌گیرند.

تومور مغزی خوش‌خیم

تومورهای خوش‌خیم در واقع همان تومورهای غیر سرطانی هستند. مهم‌ترین ویژگی‌های تومورهای مغزی غیر سرطانی در زیر آمده است:

• با سرعت کمی رشد می‌کنند.
• حاشیه‌های مشخصی دارند.
• اغلب بافت‌‎‌های اطراف و سایر نقاط بدن را درگیر نمی‌کنند.

بنابراین، تومور مغزی خوش‌خیم در بافت مغز و ساختارهای داخل جمجمه رشد می‌کند و احتمال این‌که در بخش‌های دیگر بدن پخش شود، بسیار پایین است؛ با این حال، باتوجه به این‌که اندازه‌اش چقدر است، در کدام قسمت مغز قرار گرفته و به بافت‌های اطراف خود فشار می‌آورد یا خیر، می‌تواند خطرناک باشد. در موارد نادر، ممکن است تومور مغزی خوش خیم به نوع بدخیم تبدیل شود. همچنین احتمال بازگشت آن بعد از درمان وجود دارد. این احتمال در مقایسه با تومور بدخیم، بسیار کم است. مننژیوم، آدنوم هیپوفیز و نوروم آکوستیک شایع‌ترین انواع توده مغزی غیر سرطانی هستند.

تومور مغزی بدخیم

تومور مغزی ممکن است بدخیم و سرطانی باشد. این نوع تومور، به سرعت رشد می‌کند و در مدت کوتاهی به سایر نقاط مغز و بدن منتشر می‌شود. توده سرطانی عوارض مهلکی به همراه دارد و در تصویربرداری‌، حاشیه‌های آن نامنظم دیده می‌شود. از آن جایی که تومور مغزی بدخیم بافت‌های مختلف بدن را درگیر می‌کند، احتمال بازگشت آن بعد از درمان نیز بسیار بالا است. کندروسارکوما، مدولوبلاستوما و اولفکتوری نوروبلاستوما از شایع‌ترین تومورهای مغزی سرطانی هستند.

تومور مغزی متاستاتیک

توموری که از بخش دیگری از بدن به مغز منتشر می‌شود و در آن جا شروع به رشد می‌کند، تومور مغزی متاستاتیک نام دارد. در واقع، یک بافت درگیر تومور بدخیم می‌شود. سپس، سلول‌های تومور به تدریج به سمت سایر بافت‌ها از جمله مغز حرکت کرده و در اصطلاح پزشکی، متاستاز می‌کنند و موجب رشد توده‌های جدید در نواحی مختلف می‌گردند.

در این حالت، ممکن است بیمار چندین توده‌ی متاستاتیک در بدن خود داشته باشد. تومور مغزی متاستاتیک نوعی تومور ثانویه به حساب می‌آید؛ چرا که منشأ آن خود مغز نیست. رشد سریع و تمایل زیاد برای حمله به بخش‌های دور و نزدیک بدن از مهم‌ترین ویژگی‌های توده‌های متاستاتیک هستند. شیوع توده مغزی متاستاتیک (ثانویه) چهار برابر بیشتر از نوع اولیه آن است. سرطان سینه، ریه، پوست، کولون و کلیه شایع‌ترین سرطان‌هایی هستند که موجب شکل‌گیری تومور مغزی متاستاتیک می‌شوند.

درجات تومور مغزی

سازمان بهداشت جهانی تومورهای سیستم عصبی مرکزی از جمله تومورهای مغزی را درجه‌بندی کرده است. درجه‌بندی براساس شکل سلول‌ها انجام می‌شود. پاتولوژیست نمونه گرفته شده از تومور را زیر میکروسکوپ قرار می‌دهد و میزان شباهت سلول‌ها به سلول‌های نرمال را می‌سنجد. سرعت رشد و تکثیر سلولی نیز در نظر گرفته می‌شود. سلول‌هایی که ظاهری بسیار متفاوت از سلول‌های نرمال دارند و سریع‌تر رشد می‌کنند، در گرید (درجه) بالاتری قرار می‌گیرند. تعیین درجه تومور مغزی به پزشک کمک می‌کند. که برنامه درمانی مناسب را انتخاب کند.

گرید 1

سلول‌های تومور گرید 1 بیشترین شباهت را به سلول‌های سالم دارند. توده با سرعت کمی رشد می‌کند و احتمال گسترش آن به بافت‌های دیگر نیز پایین است بنابراین، تومور مغزی گرید 1 توده خوش‌خیم به حساب می‌آید. افرادی که دچار این نوع تومور هستند، اغلب شانس زنده ماندن بالایی دارند.

گرید 2

تومور گرید 2 یک تومور غیر سرطانی است اما دچار تغییراتی شده و شباهت کمتری به بافت سالم دارد. سلول‌ها همچنان رشد آهسته‌ای دارند و احتمال انتشار آن‌ها به سایر نقاط بدن پایین است. با این حال، در مقایسه با سلول‌های تومور گرید 1، کمی سریع‌تر رشد می‌کنند. برخی مواقع ممکن است گرید توده بالا برود و به نوع بدخیم تبدیل شود.

گرید 3

ظاهر سلول‌های تومور گرید3 در زیر میکروسکوپ، غیر‌عادی است. سلول‌ها سرطانی هستند؛ یعنی با سرعت بالایی رشد می‌کنند و تمایل زیادی به گسترش در بافت‌های اطراف مغز و سایر قسمت‌های بدن دارند. بنابراین، احتمال بازگشت توده بعد از درمان بالا است. تومورهای مغزی گرید 3، تومورهای آناپلاستیک نیز نامیده می‌شوند.

گرید 4

ظاهر کاملا غیر‌عادی سلول‌ها، تقسیم سلولی بسیار سریع و حمله به بافت‌های دیگر از مهم‌ترین ویژگی‌های تومور مغزی گرید 4 هستند. سلول‌ها شدیداً تهاجمی و بدخیم هستند؛ بدین معنی که به راحتی و در مدت زمان کوتاهی به بافت‌های دور و نزدیک بدن راه پیدا می‌کنند. عاملی که سرعت رشد تومور مغزی گرید 4 را بیشتر می‌کند، شکل‌گیری عروق خونی جدید است. این عروق به خوبی توده را خون‌رسانی می‌کنند و موجب رشد سریع آن می‌شوند. احتمال بازگشت تومور بعد از درمان بسیار بالا است.

علت ایجاد تومورهای مغزی

طبق تحقیقات انجام شده، تغییرات ژنیکی اصلی‌ترین علت تومور مغزی هستند. عملکردهای مختلف یک سلول از جمله این که رشد و مرگ سلولی در چه زمانی و با چه سرعتی انجام شود، توسط DNA یا همان ژن‌ها تعیین می‌شود. هنگامی که ژن‌ها آسیب می‌بینند و تغییر می‌کنند، دستورات جدیدی به سلول می‌دهند. در نتیجه، ممکن است سلول چرخه طبیعی خود را طی نکند؛ سریع‌تر از حالت نرمال تقسیم ‌شود و یا مدت زمان طولانی‌تری زنده بماند. در این صورت، تعداد زیاد سلول‌های اضافی وجود دارد که تومور مغزی را تشکیل می‌دهند.

تومورهای مغزی اولیه از گونه های متفاوتی از بافت مغز مانند سلول های گلیال ، آستروسیت و دیگر سلول های مغزی ایجاد می شود. تومورهای مغزی متاستاتیک از انتشار سلول های سرطانی سایر اندام های بدن به مغز نشات می گیرند. تومورهای مغزی یا سرطان مغز ممکن است به دلایل ذیل ایجاد شود:

• استعمال دخانیات و اشتغال در پالایشگاه های نفتی یا کارخانه های لاستیک سازی عفونت ویروسی HIV
• در برخی بیماری های ژنتیک
• در بسیاری از موارد علت آنها ناشناخته می باشد.

عاملی که موجب جهش ژنتیکی می‌شود، به طور دقیق مشخص نیست. برخی مواقع فرد با اختلالات ژنتیکی متولد می‌شود. حال ممکن است به طور مادرزادی نقایصی در ژن‌های مربوطه داشته و یا ژن‌ها را از والدین خود به ارث برده باشد. برخی از سندرم‌های نادر ژنتیکی که موجب بروز توده مغزی می‌شوند، عبارتند از:

• نوروفیبروماتوز نوع 1
• نوروفیبروماتوز نوع 2
• سندرم تورکوت
• سندرم گورلین
• سندرم لی فرامنی

برخی عوامل محیطی همچون قرار گرفتن در معرض پرتو ایکس می‌تواند سبب جهش ژنتیکی و تشکیل توده شود. در بیشتر موارد، رشد سلول‌های سرطانی در سایر نواحی بدن و انتشار آنها به مغز موجب ایجاد تومور مغزی می‌گردد.

تشخیص تومور مغزی

تشخیص توموز مغزی با مراجعه به پزشک و انجام معاینه فیزیکی شروع می‌شود. پزشک ابتدا سؤالاتی پیرامون سابقه پزشکی و خانوادگی بیمار می‌پرسد. در مواردی که بیمار برخی از علائم تومور مغزی را دارد، تحت معاینه نورولوژیک قرار می‌گیرد. در این معاینه، پزشک بینایی، شنوایی، تعادل، مقاومت و پاسخ‌های رفلکسی او را به دقت بررسی می‌کند. در صورت مشاهده علائم مشکوک، انجام سایر تست‌های تشخیصی توده مغزی را توصیه خواهد کرد.

آزمایش‌های خونی و مولکولی

به طور کلی، آزمایش خون راهی برای ارزیابی سلامت بیمار و عملکرد اندام‌های مختلف بدن است. برخی از تومورهای مغزی مواد شیمیایی با نام تومور مارکر تولید می‌کنند. تومورهای مغزی با برخی ناهنجاری‌های ژنی نیز همراه هستند. بررسی نمونه خون و مایع مغزی- نخاعی می‌تواند به شناسایی مارکرها و ناهنجاری‌های ژنی ناشی از توده کمک کند. همچنین تومورهایی که غدد هیپوفیز و یا پینه‌آل را درگیر می‌کنند موجب اختلال در ترشح هورمون‌ها می‌شوند. انجام آزمایش خون و بررسی سطح هورمون‌ها، راهی برای تشخیص تومور مغزی است. بیومارکرها ساختارهای مولکولی هستند که سلول‌های تومور را از سلول‌های سالم متمایز می‌کنند. نتیجه آزمایش مولکولی وجود قطعی توده مغزی را تأیید کرده و به انتخاب درمان مناسب کمک می‌کند.

ام آر آی (MRI)

بهترین روش تصویربرداری برای تشخیص تومور مغزی، ام آر آی است؛ چرا که تصاویر بسیار واضحی از مغز و ساقه مغز ارائه می‌دهد و درد و ناراحتی برای بیمار ندارد. تصویربرداری از مغز با استفاده از میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی صورت می‌گیرد و تصاویر مقطعی و سه بعدی از ساختارهای داخلی همانند بافت‌ها، استخوان‌ها و عروق خونی ارائه می‌دهد. با استفاده از ام آر آی، امکان تشخیص اندازه و موقعیت دقیق تومور وجود دارد.

بیشتر مواقع قبل از انجام تست، یک ماده رنگی (کنتراست) به داخل بدن بیمار تزریق می‌شود. این ماده جذب سلول‌های تومور می‌شود و تمایزی میان این سلول‌ها و سلول‌های سالم مغز ایجاد می‌کند. بدین ترتیب، پزشک می‌تواند داخل مغز را با جزئیات بیشتری ببیند و حتی تومورهای بسیار کوچک را تشخیص دهد.

سی تی اسکن (CT scan)

سی تی اسکن یا همان توموگرافی کامپیوتری یکی از رایج‌ترین تست‌ها برای تشخیص تومور مغزی است. پزشک انجام این تست را اغلب به افرادی که علائم مشکوک به توده مغزی همانند سردرد و سرگیجه دارند، توصیه می‌کند. در این روش، با استفاده از اشعه ایکس تصاویر مقطعی، سه بعدی و البته واضحی از ساختارهای داخل بدن تهیه می‌شود. نتایج توموگرافی کامپیوتری به پزشک در تشخیص قطعی توده و انتخاب درمان مناسب کمک می‌کند. برخی مواقع سی اسکن نیز به کمک کنتراست انجام می‌شود. قبل از تصویربرداری، ماده رنگی به بدن بیمار تزریق می‌شود و تشخیص تومور از بافت سالم مغز را آسان‌تر می‌کند.

بیوپسی (نمونه‌برداری)

در روند تشخیص توده مغزی، ابتدا تست‌های تصویربرداری وجود آن را تأیید می‌کنند. سپس پزشک بیوپسی انجام می‌دهد. در این روش، نمونه کوچکی از بافت توده در زیر میکروسکوپ بررسی می‌شود. بسته به ظاهر و سرعت رشد سلول‌ها، سرطانی بودن یا نبودن و گرید تومور مغزی مشخص می‌گردد. در بیوپسی، بیومارکرها نیز قابل تشخیص هستند. بیومارکرها ساختارهای مولکولی در سطح سلول‌های تومور هستند که آن‌ها را از سلول‌های عادی متمایز می‌کنند.

در بیشتر موارد، نمونه‌برداری از طریق ایجاد سوراخ کوچکی در جمجمه انجام می‌شود. بعد از بی‌حس کردن و ایجاد سوراخ در نقطه مورد نظر، پزشک سوزن باریکی را از طریق سوراخ وارد مغز می‌کند. بنابراین، بیمار احساس درد و ناراحتی نخواهد داشت. انجام همزمان تصویربرداری (ام آر آی یا سی تی اسکن) به پزشک کمک می‌کند که سوزن را دقیقا به طرف توده حرکت دهد. بیوپسی ممکن است همزمان با جراحی انجام شود. در مواقعی که بیمار تحت عمل جراحی تومور مغزی قرار می‌گیرد، بخشی کوچکی از بافت تومور برای انجام بررسی‌های بیشتر برداشته می‌شود.

پونکسیون مغزی

پونکسیون مغزی در واقع همان پانکچر کمری است. پزشک زمانی انجام این تست را توصیه می‌کند که به انتشار سلول‌های سرطانی به لایه‌های پوشاننده مغز (مننژ)، مشکوک شده باشد. وجود این نوع تومورها جذب مایع مغزی- نخاعی (مایع شفاف اطراف مغز و نخاع) را با مشکل روبه‌رو می‌کند.

نمونه‌گیری از ناحیه‌ای در اطراف نخاع انجام می‌شود. پزشک ابتدا نقطه مورد نظر را بی‌حس می‌کند و یک سوزن توخالی را وارد فضای ستون نخاعی می‌کند. ستون نخاعی فضایی است که مایع مغزی - نخاعی در آن جریان دارد و نخاع در مرکز آن قرار گرفته است. در این روش، نمونه‌ای از مایع گرفته شده و وجود سلول‌های تومور در آن بررسی می‌شود. پونکسیون مغزی در تشخیص تومور مغزی و مشکلات نخاعی کاربرد دارد.

نحوه درمان تومور مغزی

درمان تومور مغزی با هدف کاهش فشار داخل جمجمه و کنترل علائم بیماری انجام می‌شود. گزینه‌های مختلفی برای درمان این بیماری وجود دارد که پزشک باتوجه به اندازه، نوع، محل و گرید توده روش مناسب را انتخاب می‌کند. در مواردی که تومور غیر سرطانی است، به آرامی رشد می‌کند، اندازه کوچکی داشته و علائمی ندارد، درمان فوری آن ضرورتی نخواهد داشت. در این شرایط، لازم است بیمار هر چند وقت یکبار تست‌های تصویربرداری را انجام دهد و تحت مراقبت باشد. درمان تومورهایی که سریع رشد می‌کنند، بزرگ هستند و موجب بروز علائم شده‌اند، ضروری است. دارو درمانی، پرتو درمانی، شیمی درمانی و عمل جراحی اصلی‌ترین راه‌های درمان تومور مغزی هستند.

دارو درمانی

داروهای متعددی برای درمان تومورهای مغزی خوش‌خیم و بدخیم تجویز می‌شوند. داروهای توده مغزی، به طور اختصاصی سلول‌های تومور را مورد هدف قرار می‌دهند. این داروها عملکرد سلولی را به گونه‌ای تغییر می‌دهند که جلوی رشد و انتشار سلول تومور را می‌گیرند و موجب مرگ برنامه‌ریزی شده آن می‌شوند. مهم‌ترین مزیت دارو‌‌‌‌‌درمانی این است که به سلول‌های مغزی سالم آسیب نمی‌رساند. برخی از داروها همانند کورتیکواستروئیدها (کورتون‌ها) با کاهش التهاب مغزی، به کنترل علائم و درمان تومور مغزی کمک می‌کنند. تشنج بیماران نیز به کمک داروهای ضد‌صرع کنترل می‌شود.

پرتو‌درمانی و شیمی‌درمانی

یکی از مؤثرترین روش‌های درمان توده مغزی، پرتو‌درمانی است. در این روش، از اشعه ایکس برای از بین بردن سلول‌های تومور استفاده می‌شود. اشعه تنها بر روی بخشی از مغز که تومور در آن قرار گرفته، تابانده می‌شود. اگر بیمار دارای چندین تومور باشد که در نقاط مختلف مغز پخش شده‌اند، کل مغز تحت پرتو‍‌درمانی قرار می‌گیرد. پزشک ممکن است باتوجه به وضعیت بیماری، پرتو درمانی را به عنوان بهترین راه درمان انتخاب کند. تعیین روش پرتو‌درمانی و قدرت لازم برای تخریب سلول‌های تومور طوری که سایر سلول‌های دچار آسیب نشوند، نیز بر عهده پزشک است. درمان اغلب به صورت روزانه طی چند هفته انجام می‌شود. این روش برای درمان تومورهای خوش‌خیم و بدخیم کاربرد دارد.

امروز بیشتر از اشعه پروتون برای درمان تومورهای مغزی استفاده می‌شود. این اشعه اختصاصی‌تر عمل می‌کند و آسیب کمتری به سایر سلول‌ها می‌رساند. بنابراین، در درمان توده مغزی کودکان و تومورهایی که در نزدیکی نواحی حساس مغز قرار دارند، کاربرد زیادی دارد. در بسیاری از موارد، انجام پرتو‌درمانی در کنار شیمی‌درمانی، تأثیر قابل توجهی در درمان توده مغزی دارد.

شیمی‌درمانی یکی از قدیمی‌ترین روش‌هایی است که برای درمان تومور مغزی و بسیاری از سرطان‌ها به کار گرفته می‌شود. شیمی‌درمانی شامل تجویز داروهایی است که سلول‌های تومور را تخریب کرده و از رشد و گسترش آن‌ها جلوگیری می‌کنند. داروها به صورت تزریقی و یا قرص خوراکی مصرف می‌شوند. تزریق ممکن است داخل ورید و یا مستقیماً داخل مایع مغزی - نخاعی انجام شود.

شیمی‌درمانی طی چندین دوره منجر به نابودی سلول‌های تومور و درمان توده مغزی می‌گردد. به این صورت که پزشک داروها را برای بازه زمانی مشخصی تجویز می‌کند. سپس، بیمار برای مدتی استراحت می‌کند و دارویی نمی‌گیرد. مجدداً سیکل مصرف دارو شروع می‌شود تا دوره درمان کامل گردد. از آن جایی که داروها علاوه بر سلول‌های تومور به سلول‌های سالم نیز آسیب می‌رسانند، شیمی‌درمانی از جمله روش‌های درمانی پرعارضه به حساب می‌آید. تهوع، استفراغ و ریزش مو شایع‌ترین عوارض آن هستند. پزشک پیش از شروع درمان، در مورد عوارض شیمی‌درمانی و راه‌های کنترل آن‌ با بیمار صحبت می‌کند.

جراحی تومور مغزی

جراحی تومور مغزی یکی از پرکاربردترین راه‌‌های درمان توده‌ی مغزی است. برخی مواقع جراحی تنها راه درمان توده مغزی است، اما در مواردی به همراه شیمی‌درمانی و پرتو‌درمانی موجب ریشه‌کن شدن کامل تومور می‌شود. هدف از عمل جراحی این است که تومور به طور کامل برداشته شود؛ بدون این که آسیبی به بافت اطراف آن وارد شود.

اما پزشک باتوجه به اندازه، نوع و موقعیت تومور تصمیم به برداشت کامل و یا قسمتی از آن می‌گیرد. اگر تومور بزرگ باشد یا در نزدیکی نقاط حساس مغز قرار داشته باشد (نقاطی که عملکردهای مختلف بدن همچون بینایی، شنوایی، حرکت و ... را کنترل می‌کنند)، پزشک بخشی از آن را به کمک جراحی برمی‌دارد و درمان را با شیمی‌درمانی و پرتو‌درمانی ادامه می‌دهد.

روش‌های مختلفی برای عمل جراحی تومور مغزی وجود دارد که هریک برای انواع خاصی از توده‌ها مناسب هستند. رایج‌ترین روش، جراحی باز یا همان کرانیوتومی است. در این روش، پزشک بخشی از استخوان جمجمه را برش می‌دهد تا به توده مغزی دسترسی داشته باشد و تا حد امکان آن را به طور کامل بردارد. در مواردی پزشک روش کم تهاجمی نوروآندوسکوپی را برای جراحی انتخاب می‌کند. در این روش، جراح از طریق سوراخ‌های کوچکی بر روی جمجمه وارد مغز می‌شود. جراحی به کمک وسیله‌ای به نام آندوسکوپ انجام می‌شود که مجهز به دوربین و قیچی است و تومور را جدا کرده و خارج می‌کند.

چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به تومور مغزی هستند؟

با این که علت دقیق تومور مغزی مشخص نیست، برخی عوامل می‌تواند خطر ابتلا به این بیماری را بالا ببرند که شامل موارد ذیل هستند: سن: به طور کلی، تشکیل توده مغزی سن خاصی ندارد و ممکن در افراد با سنین مختلف خود را نشان دهد. اما احتمال ابتلا به بیشتر تومورهای مغزی با افزایش سن، بیشتر می‌شود. برخی از انواع تومورها نیز در میان کودکان شیوع بیشتری دارند.

پرتوهای خطرناک: افرادی که در معرض پرتوهای قوی و یونیزه‌کننده (مواد رادیواکتیو، پرتو درمانی سرطان) قرار می‌گیرند، ممکن است دچار تومور مغزی شوند. قدرت این پرتوها در حدی است که می‌توانند دی ان ای سلول‌ها را تغییر دهند و آن‌ها را به تومورهای سرطانی و غیر سرطانی تبدیل کنند.

وراثت: به طور کلی، تومور مغزی وراثتی بسیار نادر است. احتمال ابتلا به بیماری در افرادی که دارای سابقه خانوادگی توده مغزی هستند، بالاتر است. برخی سندرم‌های ژنتیکی مانند نوتروفیبروماتوز نوع 1 و 2، سندرم گورلین و سندرم لی فرامنی شانس ابتلا به تومور مغزی را بیشتر می‌کنند.

آبله مرغان: طبق مطالعات انجام شده، افرادی که در کودکی دچار بیماری ویروسی آبله مرغان نشده‌اند، بیشتر در معرض خطر تومور مغزی هستند.

تومور مغزی در کودکان

همان‌طور که اشاره شد، توده مغزی در سنین مختلف از جمله کودکی ظاهر می‌شود. در واقع، تومور مغزی شایع‌ترین تومور جامدی است که کودکان را درگیر می‌کند. آمار نشان می‌دهد که درصد بالایی از کودکان مبتلا، زیر 15 سال هستند. مهم‌ترین علائم تومور مغزی در کودکان عبارتند از: سردرد، تشنج، تهوع و استفراغ و بی‌قراری. مدولابلاستوما، تومور غده پینه‌آل، گلیومای ساقه مغز و کرانیوفارینژیوما شایع‌ترین تومورهای مغزی در کودکان هستند.

مغز کودکان همانند سایر قسمت‌های بدن در حال رشد است. تومور مغزی هرچند کوچک می‌تواند به بخش‌های مختلف مغز فشار آورده، عملکرد و همچنین تکامل آن‌ها را با مشکل روبه‌رو کند. تحمل روش‌های درمانی موجود نیز برای این دسته از بیماران دشوار است و عوارض جدی‌تری را (در مقایسه با بزرگسالان) به همراه دارد.

تومور مغزی در نوجوانان و جوانان

طبق آمار به دست آماده، شیوع تومور مغزی در نوجوانان زیر 20 سال و جوانان بین 20 تا 34 سال به طور چشمگیری افزایش یافته است. تومور مغزی در نوجوانان و جوانان با علائمی چون سردرد مزمن، احساس خستگی شدید، اختلالات بینایی، بی‌حسی در دست‌ها و پاها و سرگیجه خود را نشان می‌دهد.

علت دقیق توده مغزی همچنان مشخص نیست. قرار گرفتن در معرض پرتوهای خطرناک و زمینه ژنتیکی مهم‌ترین عوامل تومور مغزی در نوجوانان هستند. پزشک پس از تشخیص قطعی بیماری و بررسی وضعیت بیمار، گزینه‌های درمانی مناسب را تجویز خواهد کرد. روند درمان تومور مغزی در بیماران نوجوان و جوان بسیار استرس‌زا است. آشنایی با بیماران دیگر و ارتباط با خانواده‌های آن‌ها، مدیریت استرس این دوره را آسان‌تر می‌کند.

تومور مغزی در زنان

به طور کلی، شیوع تومور مغزی خصوصاً تومور بدخیم در مردان بیشتر از زنان است. مننژیوما و آدنوم هیپوفیز تومورهای مغزی خوش‌خیم هستند که در خانم‌ها شیوع بالاتری دارند. مننژیوما توده‌ای است که لایه مننژ مغز (ساختار سه لایه‌ای که از مغز محافظت می‌کند) را درگیر می‌کند. علت شیوع بالای این توده در زنان به طور دقیق مشخص نیست. بررسی‌های انجام شده بر روی سلول‌های مننژیوما نشان می‌دهد که دارای گیرنده استروژن هستند. استروژن موجود در بدن خانم‌ها به گیرنده‌ها متصل می‌شود و رشد توده را تحریک می‌کند.

بنابراین، انتظار می‌رود در دورانی که سطح استروژن بالاتر از حالت نرمال است (بارداری، یائسگی، مصرف داروهای هورمونی) رشد مننژیوما نیز بیشتر شود. غده هیپوفیز توده‌ی درون‌ریز در مغز است که با ترشح هورمون، عملکرد غدد و اندام‌هایی همچون تخمدان‌ها را کنترل می‌کند. آدنوم هیپوفیز تعادل هورمونی را برهم می‌زند و موجب بروز مشکلاتی چون بی‌نظمی قاعدگی، کاهش میل جنسی و ریزش مو در خانم‌ها می‌گردد.

تومور کاذب مغزی چیست؟

تومور کاذب مغزی عارضه‌ای است که در اثر فشار خون درون جمجمه‌ای ایدیوپاتیک ایجاد می‌شود. فشار خون درون جمجمه‌ای نیز خود در اثر بالا رفتن فشار مایع مغزی- نخاعی بروز می‌کند. مایع مغزی- نخاعی در اطراف مغز و نخاع گردش دارد و مواد مغذی مورد نیاز را به این بافت‌ها می‌رساند. بدن به طور مداوم در حال تولید مایع و بازجذب آن است.

اگر تولید بیش از حد نرمال و یا بازجذب کمتر از حالت طبیعی باشد، فشار درون جمجمه‌ای بالا می‌رود. فشار بالا موجب بروز علائمی مشابه علائم تومور مغزی (سردرد، تاری دید، سرگیجه) می‌گردد؛ در حالی که توموری در مغز تشکیل نشده است. پیشروی بیماری می‌تواند موجب عوارض خطرناکی همچون نابینایی شود. پزشک بلافاصله بعد از تشخیص تومور کاذب مغزی برای درمان آن اقدام می‌کند.

برای تشخیص ابتلا به تومور مغزی به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

تشخیص قطعی و انتخاب برنامه درمانی مناسب برای تومور مغزی توسط تیمی از پزشکان و متخصصان انجام می‌شود. نورولوژیست پزشکی است که در زمینه اختلالات سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) تخصص دارد. بنابراین، براساس نتایج تست‌ها و معاینات تخصصی، تومور مغزی را تشخیص می‌دهد. نورورادیولوژیست متخصص انجام نورورادیولوژی است و در انجام تصویربرداری‎های تخصصی برای تشخیص مشکلات عصبی، مهارت ویژه‌ای دارد. جراح مغز و اعصاب (Neurosurgeon) متخصص انجام جراحی‌های مغز است و در صورت نیاز به جراحی، روش متناسب با شرایط بیمار و نوع تومور را انتخاب می‌کند. انکولوژیست پزشکی است که در زمینه درمان سرطان تخصص دارد و برنامه مناسبی برای درمان تومورهای مغزی خوش‌خیم و بدخیم طراحی می‌کند.

تفاوت سرطان مغز با تومور مغزی

تومور مغزی در دو دسته کلی خوش‌خیم و بدخیم قرار می‌گیرد. تومور خوش‌خیم سرطانی نیست و تنها بافت مغز را درگیر می‌کند. تومور بدخیم در واقع همان سرطان مغز است که به سایر بافت‌های بدن نیز پخش می‌شود.

آیا پیشگیری از تومور مغزی امکان‌پذیر است؟

با توجه به تحقیقاتی که تاکنون انجام شده، راهی برای پیشگیری از تومور مغزی وجود ندارد. افراد با کنترل فاکتورهای خطر می‌توانند احتمال ابتلا به بیماری را کاهش دهند. فردی که اقوام درجه یک او به تومور مغزی مبتلا است، در معرض خطر بیشتری قرار دارد. توصیه پزشک این است که با متخصص ژنتیک مشورت کند. پزشک متخصص ژنتیک سابقه خانوادگی و احتمال ابتلا به سندرم‌های ارثی که موجب تومور مغزی می‌شوند را بررسی می‌کند. در مواردی توصیه می‌‌کند که فرد به طور مرتب تحت نظر پزشک باشد و در فواصل زمانی مشخص، معاینه نورولوژیک و تست‌ تصویربرداری انجام دهد.

بهترین دکتر درمان تومور مغزی در ایران

مغز ساختاری حساس و پیچیده است که مهم‌ترین عملکردهای بدن را کنترل می‌کند. بنابراین، انتخاب پزشک حاذق برای درمان تومور مغزی به عنوان یک عارضه خطرناک، بسیار مهم است. از آن‌جایی که جراحی رایج‌ترین راه درمان توده مغزی است، بیشتر بیماران به دنبال بهترین دکتر برای جراحی تومور مغزی هستند.

آن‌ها برای انتخاب بهترین دکتر درمان تومور مغزی در ایران، تحقیقات زیادی انجام می‌دهند و به چندین پزشک مراجعه می‌کنند. صحبت با بیماران دیگر و بررسی نظرات آن‌ها در وبسایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی نیز در این انتخاب کمک‌کننده است. استانداردهای کلی که برای انتخاب جراح مغز و اعصاب در نظر گرفته می‌شود، عبارتند از:

• دانش و تخصص کافی در زمینه جراحی مغز و اعصاب
• به کارگیری روش‌های به‌روز و پیشرفته برای درمان تومور مغزی
• استفاده از تکنیک‌های پیشرفته تصویربرداری برای تشخیص توده مغزی
• مهارت و تجربه بالا برای انجام انواع جراحی‌های تومور مغزی با سطوح مختلف از پیچیدگی