جراحی تومور مغزی

جراحی تومور مغزی یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین روش‌های درمان توده‌های مغزی است. تومور مغزی در واقع توده‌‌ای از سلول‌ها است که به صورت غیر قابل کنترلی رشد کرده‌ و عملکردهای مختلف مغز را دچار مشکل می‌کند. درمان تومورهای مغزی خوش‌خیم و کوچک که رشد سریعی نداشته و موجب بروز علائم نمی‌شود، چندان ضرورتی ندارد. توده‌های بزرگ به دلیل اینکه بیشتر مواقع به مغز فشار آورده و باعث ظهور علائم خطرناک می شوند، به درمان نیاز دارند.

پزشک با توجه به اندازه، نوع و محل تومور درمان مناسب را انجام می‌دهد. در بیشتر مواقع، جراحی اولین راه درمان توده مغزی است. عمل تومور مغزی انواع مختلفی دارد که در همه آن‌ها تمام تومور و یا بخشی از آن خارج می‌گردد. بدین ترتیب، علائم بیمار برطرف شده و از رشد توده نیز جلوگیری می‌شود. افرادی که کاندید انجام جراحی هستند لازم است اطلاعات جامعی را در مورد انواع جراحی‌ تومور مغزی، مزایا و معایب، عوارض و دوره نقاهت آن داشته باشند.

جراحی تومور مغزی چیست؟

عمل جراحی اصلی‌ترین راه درمان تومور مغزی است. طی عمل، جراح تلاش می‌کند با کمترین آسیب به بافت‌ سالم مغز، بیشترین میزان از بافت تومور را بردارد. بنابراین، مهارت و تجربه پزشک اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت. به طور کلی، جراحی تومور مغزی به شکل های زیر انجام می‌شود:

• تومور به طور کامل برداشته می‌شود. با این کار، علاوه بر کنترل علائم، خطر بازگشت توده نیز کاهش می‌یابد.
• بخشی از تومور برداشته می‌شود. این کار زمانی انجام می‌گیرد که تومور بزرگ است و یا در نزدیکی نواحی حساس مغز قرار دارد و برداشت کامل آن ممکن است به این نواحی آسیب برساند. حتی با خارج کردن قسمتی از تومور نیز علائم تا حد زیادی کنترل می‌شود و سرعت رشد پایین می‌آید.
• در عمل تومور مغزی، مایع جمع شده در مغز (هیدروسفالوس) نیز تخلیه می‌شود.
• گاهی اوقات جراحی قبل از شیمی درمانی و پرتو درمانی انجام می شود. عمل برداشتن توده مغزی تأثیر سایر روش‌های درمانی مانند شیمی درمانی و پرتو درمانی را بیشتر می‌کند.
• پزشک ممکن است همزمان با جراحی، نمونه کوچکی از بافت توده را بردارد. بررسی نمونه در آزمایشگاه به تشخیص قطعی تومور مغزی کمک کرده و نوع آن را مشخص می‌کند. عمل جراحی تومور مغزی برای درمان تومورهای خوش‌خیم و بدخیم کاربرد دارد. اندازه، نوع، موقعیت، سرطانی یا غیر سرطانی بودن توده و همچنین سن و شرایط بیمار از جمله عوامل مؤثر در انتخاب روش جراحی هستند.

نحوه انجام جراحی تومور مغزی

همان‌طور که اشاره شد، جراحی توده مغزی انواع گوناگونی دارد که همه آن‌ها با هدف رفع علائم و خطرات ناشی از تومور انجام می‌شود. با این که روش انجام جراحی‌ها، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارد، اما به طور کلی مراحل عمل تومور مغزی به ترتیب زیر است:

بیهوشی: اولین مرحله در جراحی تومور مغزی، اعمال بیهوشی است؛ به گونه‌ای که بیمار طی عمل دردی احساس نکند. با توجه به نوع عمل، ممکن است بیمار به طور کامل بیهوش شود و یا ماده بی‌حس‌کننده دریافت کند. در جراحی باز (کرانیوتومی)، بیهوشی عمومی انجام می‌شود. در حالی که در جراحی کم تهاجمی چون نوروآندوسکوپی، بیمار به هوش است و تنها محل جراحی بی‌حس می‌گردد.

دسترسی به تومور مغزی: با توجه به اندازه و موقعیت تومور، جراحی ممکن است به صورت باز (تهاجمی) و یا کم تهاجمی انجام شود. در کرانیوتومی، جراح پوست سر و جمجمه را برش می‌زند و بخشی از جمجمه را برمی‌دارد تا دسترسی راحت‌تری به توده داشته باشد. اگر پزشک جراحی کم تهاجمی را انتخاب کند، با ایجاد سوراخ‌های کوچکی روی جمجمه می‌تواند تومور را بردارد.

برداشت تومور: جراح با استفاده از ابزار جراحی مخصوص، تومور مغزی را برش زده و از بافت آن (بدون آسیب به سلول‌های سالم) جدا می‌کند. برخی مواقع، توده به کمک لیزر از بین می‌رود. این مرحله از جراحی توده مغزی بسیار حساس است. به همین دلیل، همزمان از مغز تصویربرداری می‎شود تا جراح به طور دقیق محل تومور را تشخیص دهد.

بستن جمجمه: پس از برداشت تومور، محل جراحی باید بسته شود. اگر در جراحی بخشی از جمجمه برداشته شده باشد، جراح در پایان عمل مجددا آن را در جای خود قرار داده و سپس پوست محل برش را بخیه می کند.

انواع جراحی تومور مغزی

در ادامه انواع عمل جراحی تومور مغزی را بررسی می‌کنیم. بهتر است بیمار پیش از انجام جراحی، در مورد روش انجام، دوره نقاهت، مزایا و معایب آن با پزشک خود مشورت کند.

جراحی کرانیوتومی

رایج‌ترین نوع جراحی توده مغزی کرانیوتومی است. در کرانیوتومی، به کمک ابزار مخصوص، برشی روی پوست سر و جمجمه ایجاد شده و بخشی از استخوان جمجمه (فلپ استخوانی) به طور موقت برداشته می‌شود. در این حالت، جراح کاملا به مغز دسترسی خواهد داشت.

جراحی تحت بیهوشی کامل انجام می‌شود و بیمار درد و ناراحتی احساس نمی‌کند. قبل از جراحی، اسکن‌هایی از مغز گرفته می‌شود تا جراح محل دقیق تومور مغزی را شناسایی کند. اسکن ممکن است حین جراحی نیز انجام شود تا جراح بتواند بافت تومور را از بافت سالم تشخیص دهد.

آمینولوولنیک اسید یک ماده فلورسنت صورتی رنگ است که در جراحی کرانیوتومی کاربرد دارد. این ماده به داخل رگ تزریق می‌شود، از طریق جریان خون در تمام بدن گردش می‌کند و در سلول‌های تومور مغزی جمع می‌شود. طی کرانیتومی، با تاباندن نور مخصوص ماده رنگی خود را نشان می‌دهد. در نتیجه، جراح راحت‌تر می‌تواند بافت توده را تشخیص دهد و تا حد امکان آن را کامل بردارد. در پایان عمل، استخوان جمجمه را به کمک بست‌های مخصوص در جای خود قرار می‌دهد و پوست سر را بخیه می‌کند.

جراحی استریوتاکتیک

جراحی استریوتاکتیک بر خلاف نام آن، یک روش پرتو درمانی است. این روش درمانی جراحی نیست؛ پس انجام آن نیازی به ایجاد برش ندارد. در جراحی استریوتاکتیک، اشعه‌های باریک اما پر قدرت از دستگاه مخصوص منتشر می‌شود و دقیقا سلول‌های تومور مغزی را هدف قرار می‌دهد.

پزشک دستگاه را در فاصله بسیار نزدیکی از توده هدف قرار می‌دهد. اغلب حین انجام درمان، از یک سیستم تصویربرداری کمک گرفته می شود. جراح با استفاده از این سیستم می‌تواند اندازه، شکل و محل دقیق تومور را مشخص کند.

پرتوها دی ان ای (DNA) سلول‌های تومور مغزی را تخریب می‌کنند و از این طریق، جلوی رشد و تکثیر آن‌ها را می‌گیرند. عمل استریوتاکتیک بر خلاف پرتودرمانی‌های قدیمی‌تر که در چند هفته انجام می‌شوند، اغلب در یک جلسه انجام می‌گیرد و با دقت بیشتری (متمرکز روی سلول‌های تومور) عمل می‌کند. مزایای این روش در مقایسه با سایر عمل‌های جراحی تومور مغزی، این است که مشکلاتی چون درد، خونریزی و عفونت و عوارض بیهوشی را ندارد.

جراحی آندوسکوپی

جراحی آندوسکوپی یا همان نوروآندوسکوپی یک جراحی تومور مغزی کم تهاجمی است. در این روش، جراح از طریق سوراخ‌های کوچکی در جمجمه یا از راه دهان یا بینی تومور را خارج می‌کند. بنابراین، نیازی به ایجاد برش و یا آسیب جدی به جمجمه نیست. جراح به کمک نوروآندوسکوپی به نقاطی از مغز که با جراحی باز غیر قابل دسترس هستند، راه پیدا می‌کند.

جراحی آندوسکوپی بیشترین کاربرد را در درمان تومورهای ونتریکولار، توده‌های هیپوفیز و تخلیه مایع جمع شده در مغز دارد.جراحی به کمک وسیله تخصصی به آندوسکوپ انجام می‌شود. آندوسکوپ یک لوله باریک، بلند و منعطف است. جراح لوله را از طریق سوراخ‌ها وارد مغز می‌‌کند و از طریق دوربینی که در نوک این وسیله قرار دارد، می‌تواند داخل مغز و محل توده را ببیند.

آندوسکوپ همچنین مجهز به انبر و قیچی جراحی است که به کمک آن‎ها می‌توان تومور را جدا و خارج کرد. درد کمتر، دوره نقاهت کوتاه‌تر و زخم‌های سطحی‌تر از جمله مزایای آندوسکوپی نسبت به جراحی باز است.

جراحی تومور مغزی از راه بینی

جراحی توده مغزی از راه بینی یا همان آندوسکوپی اندونازال نیز یکی از جراحی‌های کم تهاجمی است. در این روش، جراح از طریق بینی و سینوس‌ها وارد مغز می‌شود و به نواحی از مغز که دسترسی به آن‌ها دشوار، راه پیدا می‌کند. بنابراین، این روش برای برداشتن تومورهایی که در نزدیکی پایه مغز قرار دارند، مناسب است.

برای انجام عمل تومور مغزی از راه بینی، بیمار به طور کامل بیهوش می‌شود و دردی احساس نمی‌کند. جراح آندوسکوپ مجهز به دوربین و ابزار جراحی را از راه بینی (بدون نیاز به ایجاد برش) وارد مغز می‌کند.

دوربین مرتباً تصاویری از داخل مغز منتشر می‌کند و جراح راحت‌تر می‌تواند محل جراحی را تشخیص دهد. بسیاری از مواقع، توده‌های غده هیپوفیز با روش آندوسکوپی اندونازال خارج می‌شود.مدت زمان انجام جراحی تومور مغزی از راه بینی در مقایسه با جراحی باز، کوتاه‌‌تر و احتمال بروز عفونت کمتر است. در این روش، بیمار درد و خونریزی چندانی نخواهد داشت.

جراحی تومور مغزی با لیزر

یکی دیگر از جراحی‌های کم تهاجمی تومور مغزی، جراحی با لیزر است. در این روش، اشعه‌های لیزر سلول‌های تومور را هدف قرار می‌دهند و با اعمال حرارت (انرژی نور)، موجب نابودی‌ آن‌ها می‌شوند. جراحی با لیزر برای درمان تومورهایی کاربرد دارد که دستکاری فیزیکی آن‌ها خطرناک است و یا نزدیک به نقاط حساس مغز قرار گرفته‌اند.

ابتدا محل مورد نظر بی‌حس می‌شود و سپس جراح سوراخ بسیار کوچکی در جمجمه ایجاد کرده و پروب لیزر را وارد مغز می‌کند. همزمان با این کار، پزشک از ام آر آی نیز کمک می‌گیرد و پروب لیزر را به سمت توموز مغزی حرکت می‌دهد. هنگامی که پروب در داخل توده قرار می‌گیرد، با حرارت شدید سلول‌های تومور را از بین می‌برد. اعمال حرارت به گونه‌ای است که به سلول‌های سالم مغز آسیبی نمی‌رسد.

افرادی که تحت جراحی تومور مغزی با لیزر قرار می‌گیرند، درد کمتری دارند و مدت زمان کوتاه‌تری در بیمارستان بستری خواهند بود. این روش برای درمان تومورهای مختلفی چون مننژیوم، گلیوما و تومورهای بدخیم کاربرد دارد.

جراحی ترانس اسفنوئیدال

جراحی ترانس اسفنوئیدال در واقع نوعی جراحی آندوسکوپی است که امکان دسترسی به مغز از طریق بینی و سینوس اسفنوئید را فراهم می‌کند. بنابراین، روشی مناسب برای برداشت تومورهای هیپوفیز و توده‌هایی که در نزدیکی پایه مغز قرار دارند، خواهد بود.

هیپوفیز غده‌ای است که در فضای پشت بینی واقع شده است. نکته مهم این است که کاربرد جراحی بیشتر برای توده‌های کوچکی است که امکان خارج کردن آن‌ها از طریق بینی وجود داشته باشد.پس از اعمال بیهوشی عمومی، جراح حفره بسیار کوچکی در سپتوم (دیواره بین سوراخ‌های بینی) ایجاد می‌نماید. سپس آندوسکوپ را از طریق حفره وارد مغز و بعد تومور می‌کند. آندوسکوپ مورد استفاده در این جراحی نیز مجهز به دوربین و ابزار جراحی است. همچنان که جراح تصاویری از داخل توده دریافت می‌کند، به کمک انبر و قیچی تومور را برمی‌دارد.

جراحی تومور مغزی بدون بیهوشی

جراحی تومور مغزی بدون بیهوشی همان کرانیوتومی بیدار است. جراحی در حالتی که بیمار بیدار اما نیمه هشیار است، انجام می‌شود. انجام کرانیوتومی بیدار زمانی توصیه می‌شود که توده در نزدیکی نقاطی از مغز که مسئول کنترل فعالیت‌های مهم (صحبت کردن، بینایی، حرکت، احساس) هستند، قرار داشته باشد. جراح با بیهوش نکردن بیمار، حین عمل می‌تواند پاسخ‌های عصبی او را در نظر داشته باشد، نقاط مهم را شناسایی کرده و بدین ترتیب، از آسیب به عملکردهای مهم مغز جلوگیری کند. بسته به شرایط بیمار، دو روش برای کاهش هشیاری او وجود دارد:

• بیمار ممکن است در تمام طول جراحی، بیدار باشد. در این صورت، یک داروی مسکن قوی و بی‌حس‌کننده موضعی در پوست سر دریافت می‌کند که دردی احساس نکند.
• برخی مواقع، بیمار در ابتدا و انتهای جراحی ماده بیهوشی دریافت می‌کند و هشیاری‌ او پایین می‌آید. زمانی که جراح قصد دارد تومور را بردارد یعنی تقریبا اواسط جراحی، تزریق ماده بیهوشی متوقف شده و بیمار مجددا هشیار می‌شود. بعد از برداشت توده، پایین آوردن هشیاری بیمار باعث می‌شود که درد کمتری احساس کند.

در طول عمل، جراح سؤالاتی از بیمار می‌پرسد، تصاویری را به او نشان می‌دهد و یا از بیمار می‌خواهد قسمتی از بدن خود را حرکت دهد. با این کارها در واقع نواحی عملکردی مغزی را تحریک کرده و از آن‌ها محافظت می‌کند. بعد از اتمام عمل، جراح استخوان جمجمه را در جای خود قرار می‌دهد و پوست سر را بخیه می‌کند.

جراحی تومور مغزی بدخیم

تومورهای مغزی بین 1 تا 4 درجه‌بندی می‌شوند. توده‌های سرطانی معمولا درجه 3 یا 4 را دارند. توده‌های مغزی بدخیم بافت سرطانی دارند؛ بدین معنی که بسیار سریع رشد می‌کنند و به سایر نقاط بدن منتشر می‌شوند. بنابراین، پزشک پس از تشخیص، فوراً برای درمان آن‌ها اقدام می‌کند.

جراحی اولین راه درمان تومور مغزی بدخیم است. در طول عمل، جراح تلاش می‌کند که تا حد امکان تمام و یا بخش زیادی از تومور را بدون آسیب به بافت سالم، بردارد. از آن جایی که وجود توده فشار داخل مغز و جمجمه را بالا می‌برد، برداشت حتی بخشی از آن می‌تواند به کاهش فشار و رفع علائم کمک کند. با توجه به ماهیت تومور سرطانی، احتمال عود آن‌ بعد از جراحی بالا است. به همین دلیل، جراحی به همراه سایر روش‌های درمان مانند شیمی درمانی و پرتودرمانی انجام می‌شود که خطر بازگشت توده کمتر شود.

جراحی تومور مغزی خوش‌خیم

تومور مغزی خوش‌خیم سرطانی نیست؛ یعنی سرعت رشد بالایی ندارد و سایر بافت‌های بدن را درگیر نمی‌کند. با این حال، اگر بیش از حد بزرگ شده و موجب بروز علائم گردد، باید درمان شود. بیشتر توده‌های غیر سرطانی به کمک جراحی قابل درمان هستند. هدف از جراحی تومور مغزی خوش‌خیم این است که بافت توده تا جایی که به سلول‌های سالم آسیب نمی‌رسد، برداشته شود. نوع جراحی براساس اندازه، نوع و موقعیت تومور انتخاب می‌شود. کرانیتومی رایج‌ترین روش برای عمل تومور مغزی غیر سرطانی است.

جراحی تومور مغزی کودکان

روش درمان تومور مغزی کودکان بسته به محل و اندازه تومور و شرایط بیمار متفاوت خواهد بود. همانند سایر توده‌های مغزی، جراحی خط اول درمان تومور مغزی کودکان است. کرانیوتومی رایج‌ترین عمل جراحی است که بدین منظور انجام می‌شود. در این روش، با برداشتن تومور (کامل یا بخشی از آن) فشار داخل جمجمه کاهش می‌یابد. در نتیجه، علائمی چون سردرد، تهوع، استفراغ و تاری دید نیز برطرف می‌گردند.

مزایا و معایب جراحی‌های تومور مغزی

عمل جراحی یکی از کارآمدترین راه‌های درمان تومور مغزی است. با این حال، همانند هر روش درمانی دیگری مزایا و معایبی دارد که باید پیش از اقدام برای جراحی بررسی شود. بیمار می‌تواند در این مورد با پزشک جراح خود مشورت کند.

مزایای عمل جراحی تومور مغزی

برطرف شدن علائم: در مواردی که تمام تومور یا حتی قسمتی از آن خارج می‌شود، تا حد زیای علائم تومور مغزی مانند سردرد، سرگیجه، تشنج، مشکلات بینایی و حرکتی برطرف می‌گردد.

بهبود کیفیت زندگی: با برداشت تومور و کنترل علائم، عملکرد مغز و در نهایت کیفیت زندگی بیمار نیز بهتر می‌شود.

درمان کامل: اگر تومور مغزی خوش‌خیم باشد و به طور کامل برداشته شود، علائم نیز کاملاً برطرف می‌شود و احتمال عود بیماری نیز کاهش می‌یابد.

تشخیص قطعی: در تصویربرداری‌های مغزی، وجود توده تشخیص داده می‌شود اما ممکن است تشخیص نوع آن ممکن نباشد. انجام جراحی و نمونه‌برداری از توده می‌تواند به طور دقیق نوع آن را مشخص کند.

درمان مکمل: برخی مواقع جراحی تومور مغزی به این منظور انجام می‌شود که با کاهش اندازه توده، تأثیر سایر روش‌های درمانی افزایش یابد. در مواردی که اندازه تومور بزرگ است، بخشی از آن به کمک جراحی خارج می‌شود و باقیمانده سلول‌ها از طریق شیمی درمانی و پرتودرمانی از بین می‌رود.

معایب عمل تومور مغزی

آسیب به اعصاب: مغز ساختاری مهم و حساس است که کوچک‌ترین آسیب به سلول‌های آن عوارض جدی را به دنبال دارد. در مواردی، حین برداشت تومور ممکن است بافت سالم آسیب ببیند و موجب اختلالاتی در صحبت کردن، بینایی و حرکت شود.

عفونت: در بیشتر عمل‌های تومور مغزی، جراحی از طریق ایجاد برش (کوچک یا بزرگ) روی پوست و جمجمه انجام می‌شود. زخم ایجاد شده ریسک بروز عفونت را بالا می‌برد.

خونریزی و تورم: برخی بیماران بعد از عمل جراحی دچار خونریزی و تورم مغزی می‌شوند.

اختلالات شناختی: برخی بیماران ممکن است بعد از جراحی تومور مغزی دچار اختلالات تمرکز، حافظه و شخصیت شوند. این عوارض حتی در مواردی که جراحی و برداشت تومور به خوبی انجام شده است نیز بروز می‌کنند. در این صورت، افراد در انجام کارهای روزمره و فعالیت‌های شغلی خود مشکل دارند.

دوره نقاهت طولانی: یکی از جدی‌ترین معایب جراحی تومور مغزی، ریکاوری طولانی مدت آن است. بیماران اغلب زمان زیادی را در بیمارستان بستری می‌شوند. بعد از بازگشت به خانه نیز پس از گذشت چندین هفته به تدریج می‌توانند فعالیت‌های روزمره خود را شروع کنند.

آیا عمل تومور مغزی نیاز به بیهوشی دارد؟

عمل تومور مغزی یک جراحی سنگین است و طبیعتاً انجام آن به بیهوشی (یا بی‌حسی) نیاز دارد. اما نوع جراحی، روش بیهوشی را مشخص می‌کند. در شرایطی که جراحی به روش کرانیوتومی بیدار انجام می‌شود، نیازی به بیهوشی کامل بیمار نیست. بیمار داروی بی‌حس‌کننده و آرامبخش دریافت می‌کند و در مراحل مختلف جراحی، هشیاری او کاهش و یا افزایش می‌یابد. در جراحی‌هایی که برش عمیق و یا سوراخ‌هایی در جمجمه ایجاد می‌گردد، بیمار به طور کامل بیهوش می‌شود. انجام این جراحی‌ها اغلب به زمان بیشتری نیاز دارد. در این مدت بیمار باید کاملاً بی‌حرکت باشد و دردی احساس نکند.

جراحی تومور مغزی چند ساعت طول می‌کشد؟

مدت زمان انجام عمل تومور مغزی با توجه به روش جراحی متفاوت است. عواملی دیگری نیز روی مدت زمان عمل مؤثر هستند:

• اندازه تومور
• بافت‌ها و ساختارهایی که در نزدیکی توده هستند.
• موقعیت تومور و این که تا چه حد در دسترس است.
• سن و وضعیت سلامتی بیمار. آماده‌سازی بیمار قبل از جراحی و به هوش آمدن و چک کردن علائم حیاتی او بعد از جراحی نیز به 2 الی 3 ساعت زمان نیاز دارد.

چه کسانی کاندیدای عمل جراحی تومور مغزی هستند؟

عمل توده مغزی روشی کارآمد در درمان این عارضه به حساب می‌آید. با این حال، پیش از عمل لازم است شرایط بیمار و وضعیت تومور به دقت بررسی شود. افرادی که شرایط ذیل را دارند، کاندیدای مناسبی برای جراحی تومور مغزی هستند:

• دارای تومور بزرگ یا کوچکی هستند که در موقعیت قابل دسترسی قرار دارد.
• تومور به سرعت رشد می‌کند و یا به اندازه‌ای بزرگ شده است که به فضای داخل مغز فشار می‌آورد.
• علائمی چون سردرد، سرگیجه و تشنج دارند.
• وضعیت سلامتی آن‌ها به گونه‌ای است که می‌توانند تحت بیهوشی و جراحی قرار بگیرند.

چه کسانی نمی‌توانند جراحی تومور مغزی انجام دهند؟

عمل تومور مغزی یک جراحی سنگین و حساس است و برای همه افراد مناسب نیست. تومور ممکن است از نوع خطرناک باشد و یا به گونه‌ای قرار گرفته باشد که انجام جراحی را دشوارتر کند. در این شرایط، پزشک راه‌های دیگر را برای درمان توده مغزی توصیه می‌کند. بیمارانی که دارای تومورهایی با شرایط ذیل هستند، کاندیدای مناسبی برای عمل جراحی نخواهند بود:

• تومورهایی که حاشیه‌های مشخصی ندارند و نمی‌توان آن‌ها را از بافت سالم مغز تشخیص داد.
• توده‌هایی که بسیار نزدیک به نواحی حساس مغز رشد کرده‌اند و برداشتن‌ آن‌ها ریسک بالایی دارد (نابینایی، از دست دادن تکلم، ناشنوایی و ...).
• آن‌هایی که در قسمت‌های عمیق و غیر قابل دسترس مغز قرار دارند و یا در نقاط مختلف آن پخش شده‌اند.

سن مناسب برای انجام عمل تومور مغزی

به طور کلی، تشخیص سریع و درمان به موقع تومور مغزی اهمیت ویژه‌ای دارد. چرا که علاوه بر کنترل علائم، کیفیت زندگی و طول عمر بیمار را نیز بالا می‌‎برد. اما بهترین سن برای انجام جراحی تومور مغزی با توجه به عوامل گوناگونی مانند وضعیت سلامتی بیمار، توانایی او برای پذیرش درمان و نوع و محل رشد توده تعیین می‌شود.

بیماران مسن اغلب دچار فشار خون، دیابت و بیماری‌های قلبی هستند. بنابراین، احتمالا شرایط تحمل بیهوشی، عمل جراحی و نقاهت پس از آن را ندارند. افرادی که دچار تومورهای خوش‌خیم مانند مننژیوم هستند شانس زنده ماندن بالاتری در مقایسه با آن‌هایی که گلیوبلاستوما دارند، خواهند داشت. به همین دلیل، در هر سنی که باشند کاندیدای مناسبی برای جراحی تومور مغزی هستند.

عوارض و خطرات جراحی تومور مغزی

عمل تومور مغزی نیز همانند سایر را‌ه‌های درمان، عوارضی (خفیف تا شدید) را به همراه دارد. برخی از عوارض جانبی بلافاصله بعد از عمل خود را نشان می‌دهند. برخی دیگر چند روز، چند هفته و گاهاً ماه‌ها بعد از عمل ظاهر می‌شوند. همچنین برخی ممکن است با بهبود وضعیت بیمار، برطرف شوند و یا برای مدت طولانی و حتی برای همیشه فرد را دچار مشکل کنند.

بیمار می‌تواند قبل از اقدام برای عمل، در مورد عوارض و خطرات احتمالی آن با پزشک خود مشورت کند. عوارض جراحی تومور مغزی بسته به روش جراحی، نوع، اندازه و موقعیت توده و همچنین شرایط بیمار متفاوت خواهد بود. به طور کلی، شایع‌ترین عوارض و خطرات عمل تومور مغزی عبارتند از:

• خونریزی و تورم مغزی
• عفونت محل جراحی
• تشکیل لخته خون
• تشنج
• حساسیت به ماده بیهوشی (یا بی‌حس‌کننده)
• آسیب به بافت سالم مغز و بروز اختلالات مختلف (حرکت، بینایی، حافظه، شنوایی و ...)

اقدامات قبل از انجام عمل تومور مغزی

همانند هر عمل جراحی دیگری، قبل از انجام جراحی تومور مغزی نیز وضعیت بیماری و سلامت بیمار به دقت بررسی می‌شود.

• انجام تست‌های تصویربرداری همچون ام آر آی و سی تی اسکن به جراح کمک می‌کند تا اندازه و موقعیت دقیق تومور را شناسایی کرده و روشی مناسب برای عمل توده مغزی انتخاب کند.
• طبق توصیه پزشک، بیمار آزمایش خون می‌دهد و فاکتور‌های لازم در آن بررسی می‌شود.
• در عمل تومور مغزی، داروهای مصرفی بیمار نیز مهم هستند. او باید قبل از عمل مصرف مکمل‌ها و داروهای رقیق‌کننده خون مانند آسپیرین را قطع کند. توصیه پزشک این است که بیمار مدتی قبل از جراحی (معمولاً 12 ساعت) ناشتا باشد.
• مصرف سیگار احتمال عوارض جراحی تومور مغزی را بالا می‌برد. به همین دلیل، باید از مصرف آن خودداری کرد.

برای مطالعه بیشتر به صفحه اقدامات قبل از عمل جراحی تومور مغزی مراجعه نمایید.

مراقبت‌های بعد از جراحی تومور مغزی

بعد از عمل تومور مغزی، بیمار در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌شود و مسکن‌های قوی دریافت می‌کند و درد زیادی نخواهد داشت. طبق توصیه پزشک، بهتر است 1 تا 2 روز بعد از عمل از تخت پایین بیاید و چند قدمی راه برود. حین ترخیص از بیمارستان، پزشک نکات مراقبتی را با بیمار در میان می‌گذارد.محل جراحی به مدت 1 الی 2 روز پانسمان خواهد بود. تورم صورت پس از جراحی کاملاً طبیعی است و اغلب طی یک هفته برطرف می‌شود.

بخیه‌ها ممکن است کشیدنی و یا جذبی باشد. بخیه‌های کشیدنی در اولین مراجعه به پزشک یعنی حدوداً 1 الی 2 هفته بعد از عمل، کشیده می‌شود. پوشیدن جوراب واریس بعد از جراحی تومور مغزی بسیار مهم است. چرا که از تشکیل لخته خون در دوره ریکاوری جلوگیری می‌کند. در صورت احساس درد و تورم در پاها و یا تنگی نفس ناگهانی، باید فوراً به پزشک مراجعه شود.

بعد از درمان تومور مغزی با جراحی، بیمار ممکن است به درمان‌های توانبخشی نیاز داشته باشد تا فعالیت‌های مغزی خود را تقویت کند. پزشک با توجه به شرایط بیمار و فعالیت‌هایی که در آن‌ها دچار مشکل شده است، مجموعه ای از اقدامات مراقبت های بعداز عمل جراحی تومور مغزی از جمله گفتار درمانی، فیزیوتراپی، کاردرمانی و فعالیت‌های مربوط به تقویت تفکر و حافظه را توصیه می‌کند.

دوره نقاهت و مدت زمان بهبودی بعد از جراحی تومور مغزی

دوره نقاهت بعد از کشیدن بخیه‌ها نیز همچنان ادامه دارد. مدت زمان این دوره با توجه به روش جراحی، وسعت عمل و وضعیت بیمار متفاوت است. برخی ممکن است طی چند هفته (حدوداً 4 هفته) تا حد زیادی به زندگی نرمال خود بازگردند؛ این زمان بیشتر مربوط به مواقعی است که جراحی کم تهاجمی انجام شده ‌است.

دوره نقاهت افرادی که تحت عمل تومور مغزی باز قرار گرفته‌اند، بین 6 هفته تا چندین ماه خواهد بود. اما تمام بیماران به مدت 4 هفته محدودیت فعالیتی خواهند داشت. در این مدت باید از بلند کردن اجسام سنگین، زور زدن حین اجابت مزاج و فعالیت‌های فیزیکی سنگین خودداری کنند. بیمار می‌تواند در مورد زمان بازگشت به محل کار و انجام فعالیت‌های روزمره با پزشک مشورت کند. در دوره نقاهت، مراجعه مرتب به پزشک ضرورت دارد. پزشک شرایط و میزان بهبودی بیمار را بررسی کرده و در صورت لزوم، انجام تست تصویربرداری و درمان‌های دیگر را تجویز می‌کند.

انتخاب بهترین جراح عمل تومور مغزی

انتخاب بهترین جراح تومور مغزی بسیار مهم و حیاتی است. چرا که انجام یک جراحی تومور مغزی موفق ارتباط مستقیم با مهارت و تجربه پزشک دارد. بیمار تحقیقات لازم (به صورت مجازی و حضوری) را انجام می‌دهد و به پزشکان متعددی مراجعه می‌کند. با این کار علاوه بر ملاقات با خود پزشکان و ارزیابی صحبت‌های آن‌ها، با بیماران نیز در تماس بوده و دیدگاه‌های آن‌ها را در نظر خواهد گرفت. معیارهای کلی برای انتخاب جراح عمل تومور مغزی در نظر گرفته می‌شوند که عبارتند از:

• سطح کافی دانش پزشکی (بورد تخصصی جراحی مغز و اعصاب، فلوشیپ‌های مرتبط)
• مهارت و تجربه بالا به طور خاص در زمینه مشکل بیمار
• فعالیت در بیمارستان‌های مجهز
• ارائه توضیحات کامل و واضح در مورد تشخیص خود و گزینه‌های درمان مورد نظر
• ارائه فرصت به بیمار برای پرسیدن تمام سؤالات خود

آیا در جراحی تومور مغزی احتمال مرگ وجود دارد؟

خطر مرگ در نتیجه عمل تومور مغزی وجود دارد اما احتمال آن بسیار پایین است. نوع و محل تومور، وضعیت بیمار و مهارت جراح از عوامل مؤثر در مرگ ناشی از جراحی توده مغزی هستند. بیشترین آمار مرگ مربوط به 30 روز بعد از جراحی است. عوارضی چون خونریزی، لخته خون و عفونت محل جراحی مهم‌ترین علل مرگ در این دوره یک ماهه هستند. با این حال، برخی فاکتورها خطر مرگ و میر بعد از جراحی تومور مغزی را بالا می‌‎برند:

• تورم مغزی که فشار داخل جمجمه را بالا می‌برد.
• آسیب به عروق خونی حین جراحی که موجب بروز سکته مغزی می‌شود.
• داشتن مشکلات زمینه‌ای چون فشار خون که خطر خونریزی بعد از عمل را بیشتر می‌کند.
• سن بالا که خود عاملی برای عدم تحمل فشار ناشی از بیهوشی و جراحی است.

مدت بستری شدن در بیمارستان پس از عمل تومور مغزی چقدر است؟

نوع و موقعیت توده، روش و وسعت جراحی، سلامتی بیمار و شدت عوارض ناشی از جراحی همه از عواملی هستند که مدت زمان بستری شدن در بیمارستان را تعیین می‌کنند. به طور میانگین، بیمارانی که تحت عمل‌های کم تهاجمی مانند جراحی آندوسکوپی قرار گرفته‌اند، 1 الی3 روز در بیمارستان بستری می‌شوند. این زمان برای بیمارانی که جراحی باز (کرانیوتومی) انجام‌ داده‌اند بیشتر می‌شود و به 2 الی 3 روز می‌رسد. در مواردی که فرد دچار عوارض جانبی شدیدی شده، لازم است مدت بیشتری در بیمارستان تحت مراقبت و درمان باشد. در این شرایط ممکن است دوره بستری به 7 الی 10 روز نیز برسد.

آیا پس از جراحی تومور مغزی امکان عود تومور وجود دارد؟

احتمال بازگشت تومور مغزی حتی در مواردی که عمل موفقیت‌آمیز بوده‌ است، وجود دارد. عود تومور مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که توده بعد از انجام درمان‌های لازم، مجدد شروع به رشد می‌کند. این حالت در توده‌ای که به داخل بافت سالم مغز نفوذ کرده‌ است نیز دیده می‌شود. عدم دسترسی به آن‌ موجب می‌شود که به طور کامل ریشه‌کن نشود و مجدداً عود کند.

توده ممکن است در همان جای قبلی رشد کرده و یا نقطه دیگری از مغز را درگیر کند. همه تومورهای مغزی بعد از جراحی بازنمی‌گردند و بازگشت مجدد تا حد زیادی به نوع و درجه آن‌ها بستگی دارد. عود تومور مغزی بعد از جراحی بیشتر در توده‌های سرطانی اتفاق می‌افتد. با این حال، احتمال بازگشت تومورهای خوش‌خیم نیز وجود دارد.

تحت نظر بودن بیمار و انجام تست‌های تصویربرداری بعد از عمل مهم‌ترین راه برای شناسایی علائم بازگشت بیماری است. اگر پزشک متوجه علائمی شود، سریعاً درمان را شروع می‌کند. درمان تومور مغزی که عود کرده از طریق جراحی مجدد، شیمی درمانی و یا پرتو درمانی انجام می‌شود. در مواردی که توده مقاوم به درمان است، روش‌های درمانی در واقع راهی برای کنترل علائم هستند.