نوروفیبروماتوز چیست؟
نیاز به مشاوره بیشتر دارید؟
نوروفیبروماتوز (NF) یک اختلال ژنتیکی است که بر سیستم عصبی تاثیر می گذارد و می تواند باعث رشد تومورهای غیرسرطانی (خوش خیم) در امتداد اعصاب شود. این بیماری در سه نوع اصلی دسته بندی می شود: نوروفیبروماتوز نوع 1 (NF1)، نوروفیبروماتوز نوع 2 (NF2) و شوانوماتوز که هرکدام ویژگی ها و علائم خاص خود را دارند.
تشخیص و مدیریت NF معمولا شامل معاینات پزشکی، آزمایشات ژنتیکی و در برخی موارد تصویربرداری های پزشکی مانند MRI است. اگرچه درمان قطعی برای NF وجود ندارد، اما گزینه هایی مانند جراحی برای برداشتن تومورها، دارودرمانی و فیزیوتراپی می توانند به کنترل علائم کمک کنند. ازآنجایی‌که نوروفیبروماتوز می تواند بر جنبه های مختلف سلامت فرد تاثیر بگذارد، پیگیری منظم پزشکی و دریافت مشاوره ژنتیکی برای افراد مبتلا و خانواده هایشان توصیه می شود.
علائم نوروفیبروماتوز
علائم نوروفیبروماتوز بسته به نوع آن (NF1، NF2، یا شوانوماتوز) می تواند متفاوت باشد. برخی افراد ممکن است هیچ نشانه ای نداشته باشند، در حالی که برخی دیگر ممکن است علائم شدیدی را تجربه کنند. شایع ترین علائم هر سه نوع عبارتند از:
تومورها
تومورهای نوروفیبروماتوز شامل رشد غیرطبیعی سلول ها هستند که به شکل توده هایی از بافت جامد ظاهر می شوند.
این تومورها معمولا غیرسرطانی (خوش‌خیم) هستند اما در برخی موارد ممکن است سرطانی شوند.
تومورهایی که روی اعصاب رشد می کنند، نوروفیبروم نامیده می شوند.
زائده‌های پوستی
- لکه های قهوه‌ای روشن: این خال های مادرزادی ممکن است از دوران کودکی ظاهر شوند.
- کک‌ومک در زیر بغل و کشاله ران: این علائم معمولا در سنین پایین مشاهده می شوند.
- نوروفیبروم پوستی: برجستگی های کوچک و نرم به اندازه نخود که روی پوست رشد می کنند.
سایر علائم و نشانه ها
- مشکلات حسی: از جمله کاهش یا از دست دادن شنوایی و بینایی.
- اسکولیوز: انحنای غیرطبیعی ستون فقرات.
- ضعف عضلانی، بی‌حسی یا احساس گزگز در اندام ها.
- سردردهای مکرر و درد مزمن.
- تغییرات رفتاری، مانند اختلال نقص توجه/بیش فعالی (ADHD).
- مشکلات یادگیری و تاخیر در رشد شناختی.
- تشنج در برخی از افراد مبتلا.
انواع نوروفیبروماتوز
نوروفیبروماتوز به سه نوع اصلی تقسیم می شود که هر یک ویژگی ها و علائم خاص خود را دارند:
نوروفیبروماتوز نوع 1 (NF1)
شایع ترین نوع نوروفیبروماتوز، نوع یک یا همان NF1 است. علائم این نوع شامل لکه های قهوه ای روشن، نوروفیبروم (تومورهای عصبی خوش خیم)، کک و مک در زیر بغل و کشاله ران، تومورهای عصبی چشم و بدشکلی استخوان (مانند اسکولیوز) می شود. این نوع از نوروفیبروماتوز، معمولا در دوران کودکی تشخیص داده می شود.
شوانوماتوز مرتبط با NF2 (NF2-SWN)
این نوع از نوروفیبروماتوز، تومورهای عصبی با رشد آهسته هستند که معمولا روی اعصاب شنوایی تاثیر می گذارند. علائم نیز شامل اختلالات شنوایی (مانند کاهش شنوایی یا وزوز گوش)، مشکلات بینایی (مانند آب مروارید) و نوروپاتی محیطی (بی‌حسی یا ضعف در اندام ها) می شود. این نوع معمولا در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی بروز می کند.
شوانوماتوز (SWN)
نادرترین نوع نوروفیبروماتوز، شوانوماتوز SWN است. این نوع بسته به جهش ژنتیکی خاصی که باعث آن می شود، به چند زیرگروه (مانند SMRC-B، LZTR) تقسیم می شود. برخی افراد مبتلا به این نوع، هیچ علامتی ندارند، اما در دیگران ممکن است تومورهای عصبی با رشد آهسته (شوانوما) که در یک ناحیه از بدن ظاهر می شوند، درد مزمن، بی‌حسی و گزگز در انگشتان دست و پا ایجاد کند.
علت ایجاد نوروفیبروماتوز
نوروفیبروماتوز (NF) به دلیل جهش های ژنتیکی ایجاد می شود که بر عملکرد پروتئین های تنظیم کننده رشد سلولی تاثیر می گذارد. این جهش ها ممکن است از طریق وراثت منتقل شوند یا به طور خود به خود در فرد ایجاد شوند. NF1 و NF2 معمولا به‌صورت اتوزومال غالب به ارث می رسند. این یعنی فقط یک نسخه جهش یافته از ژن (از یکی از والدین) کافی است تا فرد به این بیماری مبتلا شود. حدود 50٪ از موارد NF1 و بسیاری از موارد NF2 ناشی از جهش های خود به خودی هستند، یعنی فرد بدون داشتن سابقه خانوادگی دچار بیماری می شود. در ادامه علت دقیق تر بروز هر نوع از نوروفیبروماتوز ذکر خواهد شد.
نوروفیبروماتوز نوع 1 (NF1)
این نوع، ناشی از جهش در ژن NF1 است که مسئولیت تولید پروتئین نوروفیبرومین را دارد. نوروفیبرومین به عنوان یک سرکوب کننده تومور عمل می کند، اما در صورت جهش، این عملکرد مختل شده و منجر به رشد تومورهای غیرطبیعی می شود.
شوانوماتوز مرتبط با NF2 (NF2-SWN)
این نوع به دلیل جهش در ژن NF2 (مرلین) رخ می دهد. این ژن، تولید پروتئین مرلین را تنظیم می کند که در سرکوب رشد تومورها نقش دارد. نقص در این پروتئین باعث رشد کنترل نشده سلول های عصبی می شود.
شوانوماتوز (SWN)
این نوع ممکن است به دلیل جهش در ژن های SMARCB1 یا LZTR1 ایجاد شود. اگرچه در بسیاری از موارد، علت ژنتیکی مشخصی برای این نوع شناسایی نشده است.
نحوه تشخیص نوروفیبروماتوز
تشخیص نوروفیبروماتوز (NF) معمولا شامل معاینه فیزیکی، بررسی سابقه خانوادگی و انجام آزمایش های تخصصی است. پزشک برای تایید بیماری از معیارهای تشخیصی خاصی استفاده می کند که بسته به نوع NF متفاوت هستند.
معاینه فیزیکی و بررسی سابقه خانوادگی
- پزشک در ابتدا پوست، بینایی، شنوایی و فشار خون بیمار را بررسی می کند و به دنبال علائم ظاهری مانند لکه های قهوه ای، تومورها (نوروفیبروم ها) یا اسکولیوز (انحنای ستون فقرات) می گردد.
- اگر فردی در خانواده بیولوژیکی به NF مبتلا باشد، احتمال ابتلا در سایر اعضا بیشتر است.
- برخی از بیماران علائم مشخصی را در کودکی نشان نمی دهند و ممکن است این بیماری تا بزرگسالی تشخیص داده نشوند.
آزمایش های تصویربرداری
در صورت مشاهده علائم مشکوک، پزشک از روش های تصویربرداری برای بررسی سیستم عصبی استفاده می کند:
- MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی) برای مشاهده رشد تومورها و تاثیر آن ها بر اعصاب.
- سی تی اسکن (CT Scan) یا اشعه ایکس برای بررسی تغییرات استخوانی مانند اسکولیوز.
آزمایش های ژنتیکی
آزمایش ژنتیکی می تواند نوع جهش ژنتیکی را که باعث بیماری شده است، مشخص کند. با این حال، هنوز همه ژن های مرتبط با NF به‌طور کامل شناسایی نشده اند و ممکن است در برخی موارد آزمایش های ژنتیکی اطلاعات قطعی ارائه ندهند.
راه های درمان توروفیبروماتوز
درمان نوروفیبروماتوز (NF) به کنترل علائم و پیشگیری از عوارض آن متمرکز است. از آنجا که این بیماری هنوز درمان قطعی ندارد، مدیریت آن نیازمند مراقبت های چند‌تخصصی است. تیم درمانی معمولا شامل متخصصان مغز و اعصاب، جراحان، روان درمانگران، شنوایی شناسان و مشاوران ژنتیک می باشد. ما در ادامه به انواع روش های درمانی نوروفیبروماتوز اشاره خواهیم کرد:
پایش و نظارت پزشکی
اگر علائم شدیدی وجود نداشته باشد، نیازی به درمان فوری نیست. پزشک ممکن است معاینات سالانه یا شش ماهه برای نظارت بر پیشرفت بیماری توصیه کند.
درمان های موجود برای مدیریت علائم
اصلاح ناهنجاری های استخوانی: در صورت ابتلا به اسکولیوز (انحنای ستون فقرات)، ممکن است از بریس (کمربند طبی) استفاده شود. در موارد شدید، جراحی اصلاحی ممکن است مورد نیاز باشد.
جراحی برداشتن تومور: در صورت ایجاد تومورهای بزرگ یا دردناک، پزشک ممکن است عمل جراحی را پیشنهاد دهد. برخی از تومورها در بخش های حساس بدن رشد می کنند و ممکن است جراحی امکان‌پذیر نباشد.
دارودرمانی: داروی سلومتینیب، که توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) تایید شده، می تواند سرعت رشد تومورهای مرتبط با NF1 را در کودکان 2 تا 18 ساله کاهش دهد. این دارو معمولا برای تومورهایی که قابل جراحی نیستند تجویز می شود.
شیمی درمانی و پرتودرمانی: اگر تومورها بدخیم (سرطانی) شوند، ممکن است از شیمی درمانی یا پرتودرمانی برای متوقف کردن رشد سلول های سرطانی استفاده شود. این روش ها در درمان تومورهای بدخیم غلاف عصبی محیطی (MPNST)، سارکوم و تومورهای مغزی (گلیوما) کاربرد دارند. دستگاه های کمکی در صورت کاهش شنوایی یا بینایی، پزشک ممکن است سمعک، لنزهای اصلاحی یا کاشت حلزون گوش را توصیه کند.
عوارض خطرات نوروفیبروماتوز
نوروفیبروماتوز نوع 1 (NF1) می تواند طیف گسترده ای از عوارض را به همراه داشته باشد که شدت آن در افراد مختلف حتی در یک خانواده متفاوت است. این عوارض معمولا در نتیجه رشد تومورها و تاثیر آن ها بر اعصاب، اندام ها و استخوان ها ایجاد می شوند. از جمله این عوارض عبارتند از:
مشکلات عصبی
- اختلالات یادگیری و شناختی: بسیاری از افراد مبتلا به NF1 با مشکلاتی در تفکر، تمرکز و یادگیری مواجه هستند.
- صرع: برخی از بیماران ممکن است دچار تشنج های مکرر شوند.
- هیدروسفالی: تجمع مایع اضافی در مغز می تواند باعث افزایش فشار داخل جمجمه ای شود.
مشکلات ظاهری و روانی
تومورهای متعدد روی پوست، لکه های قهوه‌ای و نوروفیبروم های بزرگ در صورت، ممکن است باعث اضطراب و ناراحتی عاطفی شوند، حتی اگر خطر پزشکی نداشته باشند.
عوارض اسکلتی
- بدشکلی های استخوانی: برخی از کودکان استخوان هایی دارند که به درستی رشد نکرده و ممکن است خمیدگی پاها یا شکستگی های مقاوم به بهبود را تجربه کنند.
- اسکولیوز: انحنای غیرطبیعی ستون فقرات که ممکن است نیاز به بریس یا جراحی اصلاحی داشته باشد.
- کاهش تراکم استخوان: خطر پوکی استخوان (استئوپروز) در بیماران NF1 بیشتر است.
مشکلات بینایی
- رشد تومور روی عصب بینایی (گلیوم مسیر بینایی) ممکن است باعث اختلالاتی در بینایی شود.
- تشدید علائم در دوره های تغییرات هورمونی
- در دوران بلوغ یا بارداری، افزایش هورمون ها ممکن است باعث رشد بیشتر نوروفیبروم ها شود.
- اغلب زنان مبتلا به NF1 حاملگی سالمی دارند، اما ممکن است به مراقبت ویژه توسط متخصص زنان و زایمان آشنا به NF1 نیاز داشته باشند.
مشکلات قلبی و عروقی
افراد مبتلا به NF1 در معرض فشار خون بالا و بیماری های عروق خونی قرار دارند.
مشکلات تنفسی
در موارد نادر، نوروفیبروم های پلکسی‌فرم می توانند باعث فشار بر راه هوایی و ایجاد مشکلات تنفسی شوند.
افزایش خطر ابتلا به سرطان
برخی از بیماران NF1 به تومورهای سرطانی دچار می شوند، از جمله:
- سرطان سینه (غربالگری برای زنان مبتلا باید قبل از 30 سالگی شروع شود)
- لوسمی (سرطان خون)
- سرطان کولورکتال (روده بزرگ)
- تومورهای مغزی
- سرطان بافت نرم (سارکوم)
فئوکروموسیتوم (تومور غده آدرنال)
این تومور خوش خیم غده فوق کلیه باعث تولید هورمون هایی می شود که فشار خون را بالا می برند و معمولا برای برداشتن آن، نیاز به جراحی دارد.
آیا می توان از نوروفیبروماتوز جلوگیری کرد؟
هیچ راه قطعی برای جلوگیری از نوروفیبروماتوز وجود ندارد. اگر قصد دارید صاحب فرزند شوید، می توانید با یک متخصص ژنتیک مشورت کنید تا اطلاعات بیشتری درباره احتمال انتقال این بیماری ژنتیکی به فرزند خود کسب کنید.
برای تشخیص و درمان به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
برای تشخیص و درمان نوروفیبروماتوز، بهتر است به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. این پزشک می تواند ارزیابی اولیه را انجام دهد و در صورت نیاز شما را به متخصصان دیگر ارجاع دهد. بسته به علائم و عوارض بیماری، ممکن است به جراح مغز و اعصاب، جراح پلاستیک، متخصص گوش و حلق و بینی، شنوایی شناس، چشم پزشک، ارتوپد، انکولوژیست (متخصص سرطان) و مشاور ژنتیک نیز نیاز داشته باشید. تشخیص و مدیریت این بیماری معمولا توسط یک تیم پزشکی چند رشته ای انجام می شود.
