تومور مننژیوم مغز چیست

مننژیوم، توموری در سر است که در غشاهای اطراف مغز و نخاع که مننژ نام دارند، رشد می‌کند. تومور مننژیوم را نمی‌توان به طور کلی، یک تومور مغزی به شمار آورد، ولی وجود آن در سر می‌تواند روی مغز، اعصاب و عروق مجاور فشار وارد کند. مننژیوم در واقع، شایع‌ترین توموری است که در سر ایجاد می‌شود.

بیشتر مننژیوم‌ها رشد بسیار کندی دارد. شما ممکن است تا سال‌ها هیچ علائمی را متوجه نشوید. اما گاهی، با تاثیری که این تومور روی بافت مغز، اعصاب یا عروق مجاور می‌گذارد، ممکن است ناتوانی‌هایی جدی ایجاد کند.

شایان ذکر است که مننژیوم بیشتر در زنان و در سنین بالاتر رخ می‌دهد. اگرچه این تومور به تمام گروه‌های سنی نیز مربوط خواهد شد. از آنجا که رشد این تومورها به کندی صورت می‌گیرد، اغلب بدون علائم است و نیازی به درمان فوری ندارد. اما در طول زمان، رشد و عوارضی که ایجاد می‌کند را متوجه خواهید شد.

علائم تومورهای مننژیوم مغزی

مننژیوم ها می توانند بر اساس محل قرار گیری و نوع خود علائم مختلفی داشته باشند که در ادامه به بررسی آن ها خواهمی پرداخت؛

علائم عمومی

همانطور که گفتیم، علائم مننژیوم مغزی همانطور که گفتیم، به تدریج رخ می‌دهد و در ابتدا نسبتا خفیف است. از جمله علائم عمومی مننژیوم عبارتند از:

• سردرد
• تاری دید
• تشنج
• بی حسی
• ضعف در بازوها یا پاها
• مشکلات گفتاری
• از دست دادن حافظه
• از دست دادن قدرت شنوایی

علائم بر اساس نوع یا محل قرارگیری تومور

علائم مننژیوم‌های مغزی بر اساس محل قرارگیری و نوع آن‌ها نیز متفاوت است. ما در ادامه، برخی از علائم هشداردهنده‌ی مننژیوم مغزی را با توجه به محل قرارگیری آن، ذکر خواهیم کرد.

مننژیوم‌هایی که در سطح فوقانی تحدب مغزی (بخش خارجی مخ) قرار دارند با علائمی چون تغییرات شخصیتی، کاهش قدرت شنوایی، اختلال در اعصاب مثل از دست دادن هماهنگی در حرکات یا قدرت عضلانی در اندام‌ها، سرگیجه و تشنج همراه است. مننژیوم‌هایی که روی قاعده جمجمه پشت چشم رشد می‌کنند، باعث تاری دید، از دست رفتن حس لامسه و بی حسی صورت می‌شود. مننژیوم‌هایی که روی قاعده جمجمه و در کنار عصب بینایی و غده هیپوفیز رشد می‌کنند، باعث علائمی چون تاری دید، دوبینی یا تکه‌ای و از دست دادن کامل بینایی می‌شود. مننژیوم‌هایی که در دو سمت مغز قرار دارند، باعث مشکل در تحلیل‌های منطقی و استدلال شما خواهد شد.

همچنین باعث از دست دادن حافظه و از دست دادن کنترل روی اندام‌ها می‌شود. مننژیوم‌هایی که در سیستم بطنی مغز وجود دارند، باعث احساس فشار غیرمعمول در سر و بیحالی می‌شود. مننژیوم‌هایی که در فاصله بین اعصاب مغز و حفره بینی ایجاد می‌شوند، باعث از دست دادن بویایی و بینایی می‌شود. مننژیوم‌هایی که در غلاف عصب بینایی ایجاد می‌شوند، باعث از دست رفتن تدریجی بینایی، کوررنگی و برامدگی چشم‌ها خواهد شد. مننژیوم‌هایی که در قسمت زیرین مغز قرار دارند باعث از دست دادن کنترل روی صورت و از دست دادن قدرت شنوایی می‌شود. مننژیوم‌هایی که در ستون فقرات و در مقابل نخاع قرار دارند باعث کمردرد یا دردی خواهد شد که از طریق بازوها یا پاهای آن‌ها به بقیه‌ی جاها سرایت می‌کند مننژیوم‌هایی که در نزدیکی دهانه قاعده‌ی جمجمه قرار دارند باعث مشکل در راه رفتن، تکان دادن و لرزش غیر ارادی در پاها، از دست دادن مهارت‌های حرکتی خوب و دردی در بخش فوقانی گردن یا پشت چشم می‌شود.

انواع تومور مننژیوم مغزی

مننژیوم ها انواع مختلفی دارند که در ادامه به بررسی هر یک از آن ها م یپردازیم؛

مننژیوم تحدبی (Convexity meningioma)

مننژیوم تحدبی در سطح مغز و مستقیما زیر جمجمه رشد می‌کند. این تومورها تقریبا 20 درصد مننژیوم‌ها را تشکیل می‌دهند و تا زمانی که بزرگ نشود و به مغز فشار نیاورد، ممکن است علائمی نداشته باشید.

مننژیوم فالسین و پاراساژیتا (Falcine and parasagittal meningioma)

مننژیوم فالسین و پاراساژیتال، داخل یا کنار فالک (یک لایه‌ی بسیار نازک که از بافت بین دو طرف مغز تشکیل می‌شود) رشد می‌کنند.

مننژیوم داخل بطنی (Intraventricular meningioma)

مننژیوم داخل بطنی در سیستم بطنی مغز رشد می‌کند، جایی که مایع مغزی نخاعی (CSF) ساخته و توزیع می‌شود. مننژیوم داخل بطنی حتی ممکن است باعث انسداد جریان مایع مغزی نخاعی و منجر به هیدروسفالی شود.

مننژیوم قاعده جمجمه (Skull base meningioma)

مننژیوم اسکال بیس در استخوان‌هایی که قسمت پایین جمجمه را تشکیل می‌دهند و همچنین در برآمدگی استخوانی پشت چشم رشد می‌کند. طی جراحی، برداشتن این تومور نسبت به مننژیوم‌های تحدبی سخت‌تر است.

مننژیوم بال اسفنوئید (Sphenoid wing meningioma)

مننژیوم‌ بال اسفنوئید در بیس جمجمه‌ی پشت چشم رشد می‌کند. تقریبا 20 درصد مننژیوم‌ها، از نوع اسفنوئید وینگ هستند.

مننژیوم شیار بویایی (Olfactory groove meningioma)

مننژیوم شیار بویایی، در امتداد اعصابی که بین مغز و بینی وجود دارد، رشد می‌کنند و حدود ده درصد مننژیوم‌ها را تشکیل می‌دهند. این نوع تومور می‌تواند باعث از دست رفتن حس بویایی شود و آنقدر بزرگ شود که در نهایت، مشکلات بینایی نیز ایجاد کند.

مننژیوم پتروس (Posterior fossa / petrous meningioma)

مننژیوم پتروس در قسمت زیرین مغز ایجاد می‌شود و حدود 10 درصد از مننژیوم‌ها را تشکیل می‌دهد. این تومور می‌تواند روی اعصاب جمجمه فشار بیاورد و باعث مشکلات صورت و شنوایی شود. مننژیوم‌های پتروس می‌توانند روی عصب سه قلو هم فشار بیاورند و بیماری نورالژی سه قلو را ایجاد کنند.

مننژیوم سوپراسلار (Suprasellar meningioma)

مننژیوم سوپراسلار در بیس جمجمه، در نزدیکی غده هیپوفیز و عصب بینایی رشد می‌کند. تومورهای این ناحیه می‌توانند مشکلات بینایی ایجاد کنند یا در عملکرد عده هیپوفیز اختلال ایجاد کنند.

عود مننژیوم مغزی (Recurrent Meningioma)

هر مننژیومی ممکن است عود کند. اگر عود کرد، ممکن است به همان درجه‌ی قبلی یا حتی بدخیم‌تر و تهاجمی‌تر بازگردد.

مننژیوم سینوس کاورنو (Cavernous sinus meningiomas)

این مننژیوم در نزدیکی ناحیه‌ای از مغز قرار می‌گیرد که خون بدون اکسیژن، از مغز به قلب می‌رسد. از آنجایی که این بخش از مغز به کنترل احساسات صورت و حرکت چشم کمک می‌کند، رشد این تومور در آن می‌تواند باعث درد صورت، دید دوتایی و سرگیجه شود. در مقایسه با انواع مننژیوم، مننژیوم سینوس کاورنو نادرتر است.

مننژیوم فورامن مگنوم (Foramen magnum meningiomas)

مننژیوم فورامن مگنوم، در دهانه کوچکی رشد می‌کند که از طریق آن، نخاع به مغز متصل می‌شود. علائم این مننژیوم به تدریج بروز پیدا می‌کند و ممکن است با مشکلات در تعادل و لرزش غیرارادی را شامل شود. بیماران همچنان علائمی چون احساس درد در پشت چشم، پشت سر و بالای گردن خود را تجربه می‌کنند.

مننژیوم غلاف عصب بینایی (Optic nerve sheath meningiomas)

این مننژیوم روی عصب بینایی ایجاد می‌شود و باعث از دست رفتن بینایی یا پروپتوز (برامدگی در یک یا هر دو چشم) می‌شود.

مننژیوم اسفنوئیدال پلانوم (Planum sphenoidale meningiomas)

این مننژیوم در بالای صفحه‌ی کریبریفورم استخوان اتموئید، روی شکاف اسفنوفرونتال و پلانوم استخوان پروانه‌ای (اسفنوئیدال) رشد می‌کند. این مننژیوم‌ها رشد کندی دارند و اکثر بیماران تا مدت‌ها هیچ علائمی را تجربه نخواهند کرد. این تومور می‌تواند منجر به ایجاد اختلال در بینایی، سردرد و اختلال شناختی شود.

مننژیوم ستون فقرات (Spinal meningiomas)

این مننژیوم در کانال نخاعی رشد می‌کند و به طناب نخاعی فشار می‌آورد. با رشد این تومور شما کمردرد، بی حسی و احساس سوزن سوزن شدن خواهید داشت. مننژیوم ستون فقرات یکی از انواعی است که در مننژیوم قاعده جمجمه، زیاد شایع نیست و بیشتر هم در زنان میانسال رخ می‌دهد.

مننژیوم توبرکلوم سلا (Tuberculum sellae meningiomas)

مننژیوم توبرکلوم سلا، در نزدیکی توبرکلوم سلا، پلانوم اسفنوئیدال و شیار چلیپایی رشد می‌کند. این مننژیوم باعث از دست رفتن بینایی و در نهایت، کوری می‌شود.

درجه بندی تومور مننژیوم مغزی

به طور کلی، مننژیوم‌ها سه درجه‌ی اصلی دارند.

درجه‌ی یک یا معمولی: مننژیوم درجه یک، خوش‌خیم است و به کندی رشد می‌کند. خوشبختانه تقریبا هشتاد درصد مننژیوم‌ها، از نوع درجه یک هستند.

مننژیوم درجه دو یا غیر معمولی: این مننژیوم‌ها غیر سرطانی هستند، ولی سریع‌تر رشد می‌کنند و می‌توانند به درمان مقاومت بیشتری نشان دهند. تقریبا 17 درصد مننژیوم‌ها، از نوع دو هستند.

مننژیوم درجه سه یا آناپلاستیک: این مننژیوم‌ها بدخیم و سرطانی هستند؛ به سرعت رشد می‌کنند و تقریبا 1.7 درصد کل مننژیوم‌ها را تشکیل می‌دهند.

تومورهای مننژیوم خوش خیم

مننژیوم‌های خوشخیم، مننژیوم‌های درجه اول هستند که به کندی رشد می‌کنند و فقط در مرزهای مشخصی به رشد خود ادامه می‌دهند.

تومورهای مننژیوم بدخیم

مننژیوم‌های بدخیم، مننژیم‌های درجه سه هستند که یک الی چهار درصد از کل مننژیوم‌ها را تشکیل می‌دهند. این مننژیوم‌های سرطانی، به سرعت رشد می‌کنند و به قسمت‌های دیگری از مغز نیز نفوذ می‌کنند. این مننژیوم‌ها حتی می‌توانند از مغز به ریه هم گسترش یابند.

به یاد داشته باشید که مننژیوم‌های درجه دو، نه بدخیم و نه خوش‌خیم هستند. اما ممکن است بدخیم شوند. این مننژیوم‌ها همچنین تمایل به بازگشت و عود مجدد دارند و رشدشان نیز، سریع است.

علت ابتلا به تومور های مننژیوم مغزی

محققان مطمئن نیستند که دقیقا چه چیزی باعث ایجاد مننژیوم و رشد آن می‌شود. اما سرطان‌ها عموما از ایجاد تغییر در ژن‌های ما به وجود می‌آید. برای مثال، محققان روی کروموزوم 22 یک ناهنجاری پیدا کرده‌اند که از رشد تومور در 40 الی 80 درصد مننژیوم‌ها، جلوگیری می‌کند. همچنین اگر در دوران کودکی در معرض پرتو قرار گرفته باشید، خطر ابتلا به مننژیوم در شما افزایش پیدا می‌کند. افرادی که به نوروفیبروماتوز نوع 2 که یک بیماری ژنتیکی است نیز مبتلا هستند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به مننژیوم قرار دارند.

جنسیت و سن: مننژیوم در زنان و افراد میانسال (30 تا 70 سالگی) شایع‌تر است و احتمال ابتلا در زنان دو برابر مردان است. این موضوع به احتمال زیاد با هورمون‌های زنانه مرتبط است. این بیماری در کودکان بسیار نادر است و در افراد بالای 65 سال بیشتر دیده می‌شود.

هورمون‌ها و درمان‌های هورمونی: نقش هورمون‌های استروژن، پروژسترون و آندروژن در رشد مننژیوم مشخص شده است. مننژیوم‌ها گیرنده‌های هورمونی دارند و ممکن است در دوران بارداری یا درمان‌های جایگزینی هورمونی سریع‌تر رشد کنند. استفاده از قرص‌های ضدبارداری خوراکی نیز به دلیل افزایش سطح هورمون‌ها، خطر ابتلا را افزایش می‌دهد.

قرار گرفتن در معرض تشعشع: تشعشعات به‌ویژه در ناحیه سر و گردن، می‌توانند خطر مننژیوم و دیگر تومورهای مغزی را افزایش دهند.

آسیب به سر: مننژیوم در مناطقی که قبلاً شکستگی جمجمه یا زخم غشایی وجود داشته، مشاهده شده است. بااین‌حال، شواهد قطعی برای تأیید این ارتباط وجود ندارد.

نژاد: افراد سیاه‌پوست بیش از دیگر نژادها در معرض خطر مننژیوم قرار دارند.

چاقی: اگرچه رابطه مستقیم آن با مننژیوم مشخص نیست، چاقی یک عامل خطر برای بسیاری از سرطان‌ها است و برخی تحقیقات نشان داده‌اند که در افراد چاق، مننژیوم بیشتر رخ می‌دهد.

بیماری‌های ژنتیکی: شرایطی مانند نوروفیبروماتوز نوع 2 (NF2)، سندرم کاودن، سندرم ورنر، سندرم روبینشتاین طیبی، و سندرم گورلین خطر مننژیوم را افزایش می‌دهند.

عوامل محیطی و رفتاری: استفاده طولانی‌مدت از تلفن همراه، سیگار کشیدن، قرار گرفتن مداوم در معرض سرب، صرع، و سابقه تشعشع‌های مکرر ممکن است با مننژیوم مرتبط باشد.

نحوه تشخیص تومور های مننژیوم

مننژیوم را به ندرت می‌توان قبل از شروع علائم تشخیص داد. اگر پزشک تشخیص دهد که علائم شما شبیه به ابتلا به مننژیوم مغزی است، اسکن مغز، MRI یا سی تی اسکن را تجویز می‌کند. این به پزشک کمک می‌کند تا مننژیوم را پیدا کند و اندازه‌ی آن را تشخیص دهد. همچنین ممکن است نمونه برداری صورت بگیرد. طی نمونه برداری، جراح بخش یا تمام تومور را جهت بررسی خوش‌خیم یا بدخیم بودن آن، برمی‌دارد.

راه های درمانی تومورهای مننژیوم

درمان مننژیوم به عواملی مانند اندازه و سرعت رشد تومور، وضعیت سلامتی، سن بیمار و ترجیحات درمانی او بستگی دارد. روش‌های درمانی شامل موارد زیر است:

1. نظارت و پیگیری

اگر تومور علائمی ایجاد نکند، معمولا نظارت گزینه مناسبی است. در این روش، با انجام اسکن‌های منظم (مانند MRI یا CT)، رشد تومور بررسی می‌شود. اگر تومور شروع به رشد کند یا علائمی مانند تشنج، تاری دید، وزوز گوش، کاهش شنوایی، مشکلات حافظه، سردردهای شدید یا ضعف در اندام‌ها بروز کند، ممکن است جراحی ضروری شود.

این روش معمولا برای تومورهایی توصیه می‌شود که در نزدیکی مناطق حساس مانند نخاع یا رگ‌های خونی بزرگ قرار دارند.

2. جراحی مننژیوم

در صورت نیاز به مداخله، جراحی (معمولاً کرانیوتومی) انجام می‌شود. این عمل شامل برش بخشی از استخوان جمجمه برای دسترسی به تومور است. طی این عمل، جراح تلاش می‌کند تومور را به‌طور کامل یا تا حد ممکن بردارد.

3. پرتودرمانی

اگر تومور در مکانی قرار داشته باشد که دسترسی جراح دشوار باشد، پرتودرمانی می‌تواند گزینه مناسبی باشد. این روش می‌تواند تومور را کوچک کرده یا از رشد آن جلوگیری کند. در صورت بدخیم بودن تومور، پرتودرمانی می‌تواند به از بین بردن سلول‌های سرطانی نیز کمک کند. گاهی اوقات از این روش برای درمان بخش‌هایی از تومور که با جراحی برداشته نشده، استفاده می‌شود.

4. شیمی‌درمانی

شیمی‌درمانی به‌ندرت برای درمان مننژیوم استفاده می‌شود، زیرا استاندارد مشخصی برای آن وجود ندارد. این روش زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که جراحی یا پرتودرمانی نتوانند تومور را کنترل کنند.

طول عمر بیماران مننژیوم چقدر است؟

میزان طول عمر بیماران مبتلا به مننژیوم به عوامل مختلفی مانند سن، محل تومور، درجه بدخیمی، وضعیت کلی سلامت و دسترسی به درمان بستگی دارد. بر اساس آمار کلی، میزان بهبودی در گروه‌های سنی مختلف به شکل زیر است:

• 84 درصد برای افراد 2 تا 44 سال
• 79 درصد برای افراد 45 تا 54 سال
• 74 درصد برای افراد 55 تا 64 سال

عوامل تاثیرگذار بر عمر بیمار

تحلیل داده‌های مربوط به بیش از 60,000 بیمار نشان می‌دهد عواملی همچون موارد زیر می‌توانند طول عمر بیماری را کاهش دهند:

• محل قرارگیری تومور
• بدخیم یا بزرگ بودن مننژیوم
• بالا بودن سن بیمار
• ابتلا به بیماری‌های مزمن
• مشکلات مالی یا نداشتن بیمه درمانی

افزایش طول عمر با روش‌های درمانی موثر

در موارد زیر، مننژیوم روی طول عمر تاثیری ندارد و شما می‌توانید طول عمر طبیعی خود را داشته باشید:

• اگر تومور خوش‌خیم باشد یا رشد آهسته‌ای داشته باشد
• اگر جراح به‌طور کامل تومور و بافت‌های آسیب‌دیده را حذف کند.
• اگر برای کاهش احتمال عود تومور پرتودرمانی پس از جراحی انجام شود.

در سال‌های اخیر، پیشرفت در گزینه‌های درمانی منجر به افزایش چشمگیر طول عمر بالای 10 سال در بیماران مبتلا به مننژیوم‌های بدخیم شده است.

چگونه از ابتلا به تومور مننژیوم پیشگیری کنیم؟

پزشکان مطمئن نیستند که دقیقا چه چیزی باعث ایجاد مننژیوم می‌شود تا از بروز آن جلوگیری شود. ولی به طور کلی اعتقاد دارند که بیشتر این مننژیوم‌ها منشاء ژنتیکی دارند یا به خاطر عوامل محیطی خاص و تغییرات هورمونی رخ می‌دهند. مننژیوم بیشتر در افراد بالای 65 سال، زنان و افراد AFAB، سیاه‌پوستان و افرادی که در معرض تشعشعات قرار دارند رخ می‌دهد. همچنین اگر خواهر، برادر یا والدینی دارید که به مننژیوم مبتلا است، احتمال خطر ابتلا به صورت ژنتیکی نیز در شما بالاتر می‌رود. پس می‌توان گفت که به طور کلی، راهکار خاصی برای پیشگیری از تشکیل این تومور، وجود ندارد.

چگونه از رشد مننژیوم جلوگیری کنیم؟

پرتودرمانی می‌تواند از رشد مننژیوم مغزی جلوگیری کند. اما این فقط در نیمی از بیماران مبتلا به مننژیوم موثر است و حتی می‌تواند جراحی را در آینده دشوار سازد.

گاهی اوقات، جراح مغز و اعصاب از پرتودرمانی استفاده می‌کند تا بقایای کوچک مننژیوم مغزی را از بین ببرد. همچنین پرتو درمانی می‌تواند برای بیمارانی که توانایی جسمی عمل جراحی را ندارند به کار برود.

آیا تومور مننژیوم ارثی است؟

یافته‌ها نشان می‌دهد که عوامل مختلفی در تشکیل مننژیوم موثر هستند و یکی از آن‌ها، عوامل ژنتیکی و ارثی است.

آیا تومور مننژیوم کشنده است؟

خطر مرگ افرادی که مننژیوم درجه اول خوش‌خیم دارند را تهدید نمی‌کند. مطالعه آماری نشان داده که کمتر از 9 درصد افراد مبتلا به مننژیوم خوش‌خیم، جان خود را از دست داده‌اند. در واقع، بیماران مبتلا به مننژیوم مغزی خوش‌خیم با بیماری‌های قلبی عروقی، سکته مغزی و زوال عقل فوت می‌کنند.

برای تشخیص و درمان تومور مننژیوم به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

بیمار مبتلا به مننژیوم باید توسط یک تیم کامل شامل جراحان مغز و اعصاب، متخصصان مغز و اعصاب، انکولوژیست‌های اعصاب، رادیولوژیست‌ اعصاب، نوروپاتولوژیست‌ها، انکولوژیست‌های پرتودرمانی، فیزیوتراپیست‌ها و سایر متخصصان حرفه ای معاینه و بررسی شوند.