ادم یا ورم مغزی چیست؟
نیاز به مشاوره بیشتر دارید؟
ادم یا ورم مغزی، واکنش طبیعی بدن در برابر آسیب، عفونت یا استفاده بیش از حد از یک عضو است. این وضعیت معمولا به سرعت رخ می دهد و با روش هایی مانند استراحت، استفاده از یخ، بالا نگه داشتن عضو، دارو یا تخلیه مایعات اضافی، قابل درمان است.
با این حال اگر این تورم در مغز ایجاد شود، می تواند خطرات جدی مانند آسیب های دائمی یا حتی مرگ را به دنبال داشته باشد. مغز به عنوان مرکز فرماندهی بدن، نقشی حیاتی در تمامی عملکردهای بدن دارد؛ اما برخلاف سایر اعضا، که در صورت تورم فضای کافی برای گسترش دارند، مغز درون جمجمه ای سخت و محدود قرار گرفته است که فضای کمی برای متورم شدن دارد. این محدودیت باعث می شود که ورم مغزی به سرعت به مشکلات جدی منجر شود و درمان آن نیز دشوارتر باشد. برای آشنایی با علل، علائم و راه های درمان ورم مغزی، تا پایان این مطلب با ما همراه باشید.
علائم ورم مغزی
شدت و نوع علائم ورم مغزی بسته به علت و میزان تورم متفاوت است. این علائم معمولا به صورت ناگهانی ظاهر می شوند و می توانند شامل موارد زیر باشند:
- سردرد شدید
- درد یا سفتی در ناحیه گردن
- حالت تهوع و استفراغ
- سرگیجه و عدم تعادل
- اختلال در تنفس
- تغییرات ناگهانی یا از دست دادن بینایی
- مشکلات حافظه و فراموشی
- اختلال در توانایی راه رفتن
- مشکل در صحبت کردن یا درک گفتار
- گیجی و کاهش تمرکز
- تشنج
- از دست دادن هوشیاری
با توجه به جدی بودن این علائم، مراجعه‌ی فوری به پزشک ضروری است.
علت و دلایل ورم مغزی
دلایل مختلفی می‌توانند باعث آسیب به مغز و ایجاد ورم مغزی شوند. ما در ادامه این دلایل را برای شما ذکر کرده و راجع به هر کدام توضیحاتی ارائه می دهیم.
آسیب مغزی تروماتیک (TBI)
آسیب مغزی تروماتیک (TBI) زمانی رخ می دهد که یک ضربه ناگهانی یا فشار شدید به سر وارد شود. این آسیب می تواند به دلیل سقوط، تصادفات رانندگی، برخورد شدید یا حمله فیزیکی ایجاد شود. در چنین شرایطی، تورم مغز به‌صورت مستقیم و بر اثر آسیب به بافت های عصبی یا به‌دلیل خونریزی داخلی رخ می دهد. در موارد شدید، شکستگی جمجمه می تواند به پارگی رگ های خونی منجر شده و باعث افزایش فشار در داخل مغز گردد که عملکرد مغزی را مختل کرده و زندگی فرد را تهدید می کند.
سکته مغزی ایسکمیک
سکته مغزی ایسکمیک زمانی اتفاق می افتد که یک لخته خون یا انسداد در رگ های خونی مغز، جریان خون را متوقف کند. در نتیجه اکسیژن و مواد مغذی کافی به بافت های مغز نمی رسد و سلول های مغزی شروع به مردن می کنند. این فرآیند می تواند منجر به التهاب و تورم مغز شده که در صورت عدم درمان سریع، آسیب های دائمی به همراه خواهد داشت. سکته ایسکمیک یکی از شایع ترین علل ادم مغزی است و معمولا به درمان های اورژانسی مانند مصرف داروهای ضدلختگی یا روش های جراحی برای بازیابی جریان خون نیاز دارد.
سکته های هموراژیک
سکته هموراژیک نوعی سکته مغزی است که در اثر پارگی رگ های خونی مغز و نشت خون به داخل بافت مغزی رخ می دهد. این نوع سکته معمولا ناشی از فشار خون بالا، مصرف برخی داروهای رقیق‌کننده خون یا ناهنجاری های مادرزادی در عروق مغزی است.
با نشت خون و افزایش حجم مایعات در مغز، فشار داخل جمجمه بالا می رود و تورم شدیدی ایجاد می شود که می تواند به آسیب های گسترده عصبی منجر شود. در برخی موارد، مداخله جراحی برای کاهش فشار و جلوگیری از آسیب بیشتر ضروری است.
عفونت های مغزی
عفونت هایی که بر مغز تاثیر می گذارند، منجر به التهاب و تورم در مغز می شوند. برخی از بیماری های عفونی مرتبط با ادم مغزی شامل مننژیت، آنسفالیت، توکسوپلاسموز و آبسه ساب‌دورال است. مننژیت موجب التهاب پرده های مغزی شده و می تواند توسط ویروس ها، باکتری ها یا قارچ ها ایجاد شود. آنسفالیت به التهاب مستقیم بافت مغز اشاره دارد و اغلب ناشی از عفونت های ویروسی مانند تبخال یا ویروس های منتقل‌شده از طریق نیش حشرات است.
این عفونت ها می توانند باعث تجمع مایعات در مغز شده و فشار داخل جمجمه را افزایش دهند که در صورت عدم درمان، منجر به مشکلات جدی عصبی خواهد شد.
تومورهای مغزی
رشد توده های غیرطبیعی در مغز، مانند تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم، می تواند به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم باعث ورم مغزی شود. تومور مغزی با فشرده کردن نواحی مجاور مغز، می تواند جریان طبیعی مایع مغزی نخاعی را مختل کرده و موجب تجمع مایعات و افزایش فشار داخل مغز شود. همچنین برخی از تومورها باعث ایجاد رگ های خونی غیرطبیعی و نشت مایعات از دیواره رگ ها می شوند که به التهاب و ادم مغزی منجر می شود. بسته به نوع تومور، درمان ممکن است شامل جراحی، پرتودرمانی یا داروهای ضدالتهاب باشد.
ارتفاعات بالا
ورم مغزی مرتبط با ارتفاع، معمولا در افراد کوهنورد و در ارتفاعات بالاتر از 4900 فوت (1500 متر) رخ می دهد. دلیل اصلی این پدیده هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما تصور می شود که کاهش سطح اکسیژن و تغییرات فشار هوا در ارتفاعات بالا، منجر به نشت مایعات از رگ های خونی مغز شود.
این وضعیت می تواند بخشی از بیماری حاد ارتفاع یا ورم مغزی در ارتفاع بالا (HACE) باشد که با علائمی مانند سردرد شدید، عدم تعادل، گیجی و کاهش سطح هوشیاری همراه است. در موارد شدید، این بیماری می تواند کشنده باشد و به کاهش سریع ارتفاع و دریافت اکسیژن نیاز دارد.
انواع ورم مغزی
ورم مغزی همانطور که به دلایل مختلفی رخ می دهد، انواع متفاوتی نیز دارد؛ برای شناخت انواع ورم مغزی، می توانید ادامه مطلب را مطالعه نمایید.
ادم مغزی وازوژنیک
این نوع ادم مغزی، شایع‌ترین نوع تورم مغز است که معمولا در اثر تومورها، ضربه های مغزی و التهاب ایجاد می شود. در این حالت، رگ های خونی در مغز دچار نشت می شوند و مایعات به فضای بین سلول های مغزی راه پیدا می کنند. این نشت مایعات باعث افزایش فشار داخل جمجمه شده و عملکرد طبیعی مغز را مختل می کند. ادم وازوژنیک اغلب با استفاده از داروهای کورتیکواستروئیدی یا جراحی، برای کاهش فشار، درمان می شود.
ادم مغزی سلولی (سیتوتوکسیک)
این نوع ادم در اثر آسیب مستقیم به سلول های مغزی رخ می دهد و معمولا ناشی از سکته مغزی، مسمومیت، کمبود اکسیژن یا آسیب های مغزی شدید است. برخلاف ادم وازوژنیک، در این نوع تورم، مایعات مستقیما در داخل سلول های مغزی تجمع می یابند و باعث متورم شدن آن ها می شوند. این وضعیت می تواند به مرگ سلول های مغزی منجر شود و معمولا به مراقبت های اورژانسی برای بازگرداندن اکسیژن‌رسانی به مغز نیاز دارد.
ادم مغزی اسمزی
ادم اسمزی زمانی رخ می دهد که تعادل مایعات و املاح در مغز دچار اختلال می شود. این وضعیت معمولا به دلیل هیپوناترمی (سطح پایین سدیم در خون)، کتواسیدوز دیابتی، نارسایی کلیه یا بیماری های متابولیکی ایجاد می شود. در این نوع ادم، سلول های مغزی، مایعات اضافی را از جریان خون جذب می کنند و باعث تورم آن ها می شود. درمان این نوع ادم معمولا شامل تصحیح سطح الکترولیت ها و کنترل وضعیت متابولیکی بیمار است.
ادم مغزی بینابینی
این نوع ادم معمولا به دلیل هیدروسفالی (تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی) یا عفونت هایی مانند مننژیت ایجاد می شود. در این شرایط، مایع مغزی نخاعی قادر به خروج از مغز نیست و در فضاهای بینابینی مغزی تجمع می یابد. در موارد شدید، افزایش حجم مایع مغزی نخاعی می تواند باعث افزایش فشار داخل جمجمه و آسیب به ساختارهای مغزی شود. درمان این نوع ادم ممکن است شامل داروهای کاهنده فشار داخل جمجمه یا تخلیه مایع مغزی نخاعی از طریق جراحی باشد.
آیا می توان از ورم مغزی جلوگیری کرد؟
اگرچه نمی توان به طور کامل از ورم مغزی جلوگیری کرد، اما می توان با رعایت برخی نکات، خطر ابتلا به آن را کاهش داد. راهکارهای زیر می توانند به پیشگیری از این عارضه کمک کنند:
- معاینات پزشکی منظم: مراجعه دوره‌ای به پزشک برای بررسی وضعیت سلامتی و شناسایی زودهنگام مشکلات احتمالی ضروری است.
- کنترل بیماری های مزمن: مدیریت صحیح بیماری هایی مانند دیابت و فشار خون بالا، می تواند احتمال بروز سکته مغزی و در نتیجه تورم مغز را کاهش دهد.
- مصرف صحیح داروها: مصرف داروهای تجویز شده طبق دستور پزشک و خودداری از قطع یا تغییر خودسرانه آن ها، احتمال ابتلا به ادم مغزی را کاهش می دهد.
- رعایت ایمنی در ورزش و رانندگی: هنگام انجام ورزش هایی که خطر آسیب‌دیدگی سر دارند، از تجهیزات ایمنی مانند کلاه محافظ استفاده کنید. همچنین هنگام رانندگی و موتورسواری حتما از کمربند ایمنی و کلاه ایمنی استفاده کنید.
- دریافت واکسن های ضروری: برخی از عفونت های ویروسی و باکتریایی نیز می توانند باعث تورم مغزی شوند. واکسیناسیون می تواند از بروز این عفونت ها جلوگیری کند.
- رعایت بهداشت و پیشگیری از عفونت: شستن مرتب دست ها، پرهیز از تماس با افراد بیمار و تقویت سیستم ایمنی بدن می تواند احتمال ابتلا به عفونت های مغزی مانند مننژیت و آنسفالیت را کاهش دهد.
- ترک سیگار: مصرف سیگار خطر سکته مغزی که می تواند منجر به ادم مغزی شود، را افزایش می دهد. ترک سیگار یکی از مؤثرترین راه ها برای حفظ سلامت مغز است.
با رعایت این نکات، می توان احتمال بروز ورم مغزی را کاهش داد، اما همچنان در برخی شرایط، این عارضه ممکن است به دلایل غیرقابل پیش‌بینی رخ دهد.
عوارض و خطرات ورم یا ادم مغزی
ورم مغزی یک وضعیت خطرناک است که می تواند اثرات طولانی مدتی بر عملکرد مغز و کیفیت زندگی افراد بگذارد. بسته به میزان تورم و محل آسیب، عوارضی مانند مشکلات شناختی، اختلال در خواب، سردردهای مداوم، افسردگی، اختلال در مهارت های ارتباطی، مشکلات حرکتی و در موارد شدیدتر، کما و مرگ در اثر ادم مغزی ممکن است رخ دهد.
برخی از این علائم با گذشت زمان بهبود می یابند، اما برخی دیگر به درمان های مداوم نیاز دارند. در موارد شدید، برای کاهش فشار داخل جمجمه، از روش های جراحی مانند کرانیکتومی، ونتریکولوستومی و شنت‌گذاری استفاده می شود. این اقدامات به تخلیه مایع اضافی و کاهش فشار روی بافت مغز کمک کرده و از آسیب های بیشتر جلوگیری می کنند. بنابراین تشخیص زودهنگام و درمان مناسب نقش مهمی در مدیریت این بیماری دارد.
آیا ورم مغزی کشنده است؟
ورم مغزی می تواند یک وضعیت حاد و کاملا جدی باشد و در هر سنی و به خاطر دلایل مختلف رخ دهد. از همین رو، این عارضه یک موقعیت اورژانسی در نظر گرفته می شود و اگر درمان نشود، می تواند کشنده باشد. پس توصیه می شود که در صورت مشاهده علائم، حتما به پزشک مراجعه کنید.
نحوه تشخیص ورم مغزی
بعد از بروز علائم، پزشکان از روش های مختلفی برای تشخیص ادم یا ورم مغزی استفاده می کنند. به طور کلی، روش های تشخیص ورم مغزی، به شرح زیر است:
- معاینه سر و گردن: پزشک وضعیت سر و گردن را بررسی می کند تا نشانه های اولیه ورم مغز را شناسایی کند.
- معاینه عصبی: پزشک عملکرد سیستم عصبی بیمار را ارزیابی می کند تا مشکلاتی مانند ضعف عضلانی یا تغییر در رفتار و هماهنگی حرکتی را شناسایی کند.
- سی تی اسکن سر: این آزمایش برای شناسایی میزان و محل تورم مغزی انجام می شود و می تواند وجود هرگونه آسیب یا فشار در مغز را نشان دهد.
- MRI سر: برای شناسایی وسعت و محل دقیق تورم مغز، از ام‌آر‌آی استفاده می شود که تصویربرداری دقیق تری نسبت به سی تی اسکن ارائه می دهد.
- آزمایش خون: آزمایش خون برای بررسی علل تورم مغز مانند عفونت ها، مشکلات متابولیکی یا کمبود اکسیژن در خون، انجام می شود.
- پونکسیون کمری: این آزمایش برای تجزیه و تحلیل مایع مغزی نخاعی انجام می شود تا نشانه هایی از التهاب یا عفونت مغزی شناسایی شود.
راه های درمان ورم مغزی
ورم مغزی عارضه ای جدی، حاد و خطرناک است که درمان های مختلفی دارد و در صورت تشخیص زود هنگام، برطرف خواهد شد. در ادامه روش های مختلف درمان این عارضه با توضیح مربوط به آن، ذکر شده است.
اکسیژن درمانی هیپرباریک
در این درمان، اکسیژن از طریق دستگاه تنفسی یا یک محفظه اکسیژن، وارد بدن شده تا اطمینان حاصل شود که خون اکسیژن کافی دارد و سلول های مغزی می توانند عملکرد خود را به درستی انجام دهند. این روش به کاهش تورم مغزی کمک می کند.
تزریق وریدی مایعات
طی این روش درمانی، مایعات و داروهای لازم به بیمار تزریق می شود تا از افت فشار خون جلوگیری شود و مغز و دیگر قسمت های بدن خون و مواد مغذی کافی دریافت کنند. در این روش پزشکان باید دقت کنند تا مایعات باعث بدتر شدن ورم مغزی نشود و از مقدار مناسب استفاده کنند.
کاهش دمای بدن (هیپوترمی)
کاهش دمای بدن می تواند به کاهش ورم مغزی کمک کند. این روش به مغز این فرصت را می دهد که به تدریج بهبود یابد. البته هیپوترمی، به عنوان درمان استاندارد برای ادم مغزی، به طور گسترده مورد استفاده قرار نمی گیرد، اما در شرایط خاص می تواند مفید باشد.
دارو
در بسیاری از موارد، داروهایی برای کاهش تورم مغزی تجویز می شوند. این داروها برای کاهش التهاب مغز، کنترل پاسخ بدن به تورم یا حل کردن لخته های خونی موثر هستند. این داروها به علت و علائم تورم مغزی بستگی دارند و باید توسط پزشک تجویز شوند.
ونتریکولوستومی
در این روش جراحی، جراح یک سوراخ کوچک در جمجمه ایجاد کرده و یک لوله تخلیه پلاستیکی وارد آن می کند. این لوله مایع مغزی نخاعی را از مغز تخلیه می کند. این عمل باعث کاهش فشار داخل مغز شده و به کاهش تورم مغزی و بهبود وضعیت بیمار کمک می کند.
جراحی
در موارد شدیدتر تورم مغزی، جراحی می تواند ضروری باشد. در این جراحی ها، بخشی از جمجمه برداشته می شود تا فشار مغز کاهش یابد (این جراحی کرانیکتومی دکمپرسیو نام دارد). علاوه بر این، در برخی موارد ممکن است نیاز باشد تا تومور برداشته شود یا رگ های خونی آسیب‌دیده که باعث تورم مغزی شده اند، ترمیم شوند.
طول درمان ورم مغزی چقدر است؟
اگر ورم مغزی زیاد شدید نباشد و زود تشخیص داده شود، طی چند روز ، معمولا بین 5 تا 7 روز، درمان خواهد شد و مشکلات و عوارض آن نیز برطرف می شود. توجه داشته باشید که درمان زودهنگام، اقدامی ضروری جهت کاهش ورم مغزی است.
آیا ورم مغزی می تواند منجر به کما شود؟
ورم مغزی بسته به نوع و شدت آن، متفاوت بوده و علائم مختلفی را نیز ایجاد می کند. اگر ورم مغزی سبک باشد، علائم ساده و ملایمی را ایجاد خواهد کرد ولی اگر شدید باشد، می تواند منجر به کما یا حتی مرگ بیمار شود.
برای تشخیص و درمان ورم مغزی به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
برای تشخیص و درمان ورم مغزی، بهتر است به یک متخصص نورولوژیست یا جراح مغز و اعصاب مراجعه کنید. نورولوژیست ها می توانند بیماری های مغزی و عصبی را تشخیص داده و با استفاده از آزمایش ها و تصاویر پزشکی مانند سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی وضعیت تورم مغز را ارزیابی کنند. این متخصصان قادرند بهترین روش های درمانی را با توجه به علت و شدت تورم مغزی انتخاب و به کاهش فشار و بهبود وضعیت بیمار کمک کنند. در صورتی که به درمان های جراحی نیاز باشد، جراح مغز و اعصاب به طور خاص به درمان های جراحی مانند کرانیکتومی یا ونتریکولوستومی می پردازد.
