تومور مخچه چیست؟

مخچه در مغز انسان، مسئول هماهنگی و تعادل حرکتی است و شامل انواع مختلفی از سلول ها می شود که طی مراحل خاصی رشد می کنند. اگر سلول هایی که در این ناحیه قرار دارند از رشد طبیعی و کنترل شده خارج شوند، تومور مخچه تشکیل خواهند شد.

مخچه در واقع شایع‌ترین محل تشکیل تومورهای سیستم عصبی مرکزی (CNS) در کودکان است، ولی تشکیل این تومورها، در مخچه ی بزرگسالان نیز به صورت نادر رخ می دهند. این تومورها می توانند خوش خیم یا بدخیم باشند. گلیوماهایی که درجه‌ی پایینی دارند، معمولا خوش خیم هستند و به آهستگی رشد می کنند. ولی تومورهای جنینی که مدولوبلاستوماها هستند، با سرعت بسیار زیادی رشد می کنند و به عنوان تومورهای تهاجمی مخچه شناخته می شوند.

این نوع تومور ها در چه قسمتی از سر هستند؟

تومورهای مخچه معمولا در پارانشیم مخچه ایجاد می شوند و به‌طور عمده در نیمکره های مخچه یا بطن چهارم قرار دارند. این محل ها شایع‌ترین مکان بروز تومورهای مخچه در کودکان هستند. اما در بزرگسالان، کمتر شایع است.

پیشنهاد می کنیم برای اطلاعات بیشتر راجع به انواع تومور مقاله تومور مغزی را مطالعه کنید.

علائم و نشانه ابتلا به تومور مخچه

به طور کلی، علائمی که هر بیمار مبتلا به تومورهای مخچه ای تجربه می کند، بسته به سن بیمار، نوع و شدت خود تومور متفاوت است و می تواند شدید یا خفیف باشد. اما در مجموع، بیمار ممکن است علائم زیر را تجربه کند:

• سختی در حفظ تعادل
• از دست دادن کنترل در هماهنگی حرکات
• سختی در راه رفتن و صحبت کردن
• سختی در عملکردهای اجرایی مثل تصمیم گیری، حل مسئله، برنامه ریزی و سازماندهی
• سوسو زدن چشم ها
• استفراغ
• گرفتگی گردن
• مشکل در به کار بردن مهارت های مختلفی که با دست ها انجام می شود

انواع تومور های مخچه ( با دسته بندی خوش خیم و بدخیم )

تومورهای مخچه در کودکان و بزرگسالان انواع مختلفی دارد و این انواع می توانند شدت متفاوتی داشته باشند و شیوه درمانی خاصی برای آن ها به کار برود. در ادامه، انواع تومورهای مخچه در کودکان و بزرگسالان ذکر شده است.

آستروسیتوم پیلوسیتیک (PA)

PA به عنوان یک تومور خوش ‌خیم و کم ‌تهاجم، در درجه یک سازمان بهداشت جهانی (WHO) طبقه ‌بندی شده و شایع ‌ترین نوع آستروسیتوما در کودکان است. این تومور بیش از دو سوم آستروسیتوماهای مخچه را تشکیل می دهد و معمولا در کودکان بین بدو تولد تا 15 سالگی مشاهده می شود. شایان ذکر است که این تومور به ‌طور مساوی در پسران و دختران رخ می دهد. و تقریبا می تواند از هر نقطه‌ای در مخچه منشاء بگیرد.

مدولوبلاستوما

مدولوبلاستوما یک تومور بدخیم با رشد سریع است که در گروه درجه IV سازمان بهداشت جهانی طبقه ‌بندی شده است. این تومور بیشتر در گروه سنی 6 تا 11 سال و به‌ویژه در پسران دیده می شود. منشاء آن در کودکان خردسال معمولا از قسمت بالای مدولاری است و در نوجوانان نیمکره مخچه را درگیر می کند.

اپاندیموما

این تومور می تواند درجه 2 یا آناپلاستیک (درجه 3) باشد. اپندیموماها در دو دوره شایع هستند: 1 تا 5 سالگی و دهه چهارم زندگی. این تومور ممکن است از خط میانی یا بخش جانبی حفره خلفی منشاء بگیرد. اپندیموماها حدود 20 درصد از تومورهای حفره خلفی کودکان را شامل می شوند. در صورت ابتلا به این تومور، پرتودرمانی و شیمی درمانی به‌ ویژه در مواردی که جراحی به طور کامل امکان‌پذیر نباشد، بسیار مفید است.

تومور تراتوئید رابدوئید آتیپیک (ATRT)

ATRT یک تومور بدخیم درجه IV و نادر است که عمدتا در کودکان زیر 2 سال مشاهده می شود، اما ممکن است در سراسر دوران کودکی نیز رخ دهد. این تومور می تواند در بطن چهارم، مخچه یا مخازن پایه شکل بگیرد و به‌عنوان یک تومور جنینی با سلول های کوچک و آبی طبقه ‌بندی می شود.

گانگلیوگلیوما

گانگلیوگلیوما یک تومور ترکیبی از سلول های گلیال و نورونی است که در مخچه یا ساقه مغز رخ می دهد. این تومور کمتر از 1 درصد از تومورهای مخچه را تشکیل می دهد.

همانژیوبلاستوم

همانژیوبلاستوم، یک تومور خوش خیم خونی است که در مغز، نخاع، پشت چشم و مخچه رشد می کند. اگر این تومور رشد کند، به مغز بیمار فشار می آورد و علائم عصبی مختلفی را ایجاد می کند. درمان پیشنهادی برای این تومور که معمولا در بزرگسالان رخ می دهد، جراحی است. اگر این تومور با جراحی برداشته شود، احتمال رشد آن بسیار کم است.

متاستاز مخچه

متاستاز مخچه به عنوان یک فاکتور مهم در بیماران مبتلا به سرطان‌ های سیستمیک در نظر گرفته می شود و آمار بلایی هم بین این بیماران دارد. این تومور در بزرگسالان و تحت عنوان تومور مخچه ثانویه رخ می دهد و روش هایی چون جراحی و شیمی درمانی برای کنترل آن به کار می رود.

تومور های مخچه چقدر شایع هستند؟

تومورهای مخچه، از شایع ترین نئوپلاسم هایی هستند که در سیستم عصبی مرکزی کودکان رخ می دهند. این تومورها خوش خیم و بدخیم هستند و موقع رشد، روند آهسته ای دارند. اما این تومورها در بزرگسالان به ندرت اتفاق میفتند و بیشتر به خاطر متاستاز، پیشرفت تومور مدولوبلاستومای درجه بالا و همانژیوبلاستوم رخ می دهند.

خطرات و عوارض تومور مخچه

عوارض رشد بیش از حد تومورهای مخچه اغلب شامل فشردگی خود مخچه، ساقه مغز مجاور یا انسداد جریان مایع مغزی نخاعی (CSF) می شود. این شرایط نیاز به مداخلات فوری دارد. علاوه بر این، عوارض ناشی از درمان‌های انجام ‌شده، می‌ تواند تاثیر قابل توجهی بر پیامدهای عصبی و کیفیت زندگی بیماران داشته باشد. شایان ذکر است که به خاطر رشد سیستم عصبی در کودکان مبتلا به تومور مخچه، درمان‌ هایی مانند رادیوتراپی می‌ تواند بسیار آسیب‌زا باشد.

آیا تومور مخچه کشنده است؟

در تومورهای مخچه، گلیومای درجه پایین مخچه ای شایع ترین و همچنین خوش خیم هستند. این تومورها رشد بسیار آهسته ای دارند و جراحی به تنهایی برای درمان آن ها کافی است. اما تومورهای جنینی که در مخچه رشد می کنند، بسیار خطرناک هستند و با سرعت بسیار بالایی مشغول رشد و گسترش می شوند. در چنین شرایطی، درمان های تهاجمی مثل رادیوتراپی و شیمی درمانی پس از جراحی به کار می آید. گاهی در صورت متاستاز تومور مخچه، خطر مرگ بیمار را تهدید می کند.

علت و دلایل ابتلا به تومور مخجه

معمولا تومورهای مخچه که به صورت جنینی و اولیه در کودکان رخ می دهد، به خاطر جهش های ژرمینال در ژن های مستعد سرطان ایجاد می شود و باعث ایجاد تومورهای CNS خواهد شد. این احتمال برای بروز برخی تومورها مانند مدولوبلاستوما که در مخچه شکل می گیرد نیز بیشتر است. اما در تومورهای ثانویه در بزرگسالان که به خاطر متاستاز رخ می دهد، می تواند به عوامل ژنتیکی و همچنین محیطی ربط داشته باشد.

آیا تومور مخچه در کودکان هم وجود دارد؟

طبق مطالعات، سلول های تشکیل دهنده تومورهای مخچه، فقط در مراحل رحمی یا بلافاصله بعد از تولد پیدا می شوند. در واقع می توان به این نتیجه رسید که تومورهای مخچه از اختلال هایی در رشد اولیه مغز انسان شکل می گیرد. این به این معنی است که تومورهای مخچه در مغز کودکان نیز تشکیل می شوند و شایع ترین نوع تومور مخچه ای موجود در مغز کودکان، تومور آستروسیتوم پیلوسیتیک (PA) است.

نحوه تشخیص تومور مخچه

تصویربرداری پزشکی، اصلی ‌ترین ابزار برای شناسایی و ارزیابی تومورهای مخچه است. همچنین تشخیص افتراقی، با در نظر گرفتن سایر بیماری های مخچه ‌ای، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا درمان مناسب و به‌موقع صورت گیرد. در ادامه به انواع روش های پزشکی جهت تشخیص تومور مخچه اشاره خواهیم کرد.

تصویربرداری با استفاده از MRI

MRI مغز به‌عنوان استاندارد طلایی در تشخیص تومورهای مخچه شناخته می شود. برای بیماران مشکوک به تومور مخچه، انجام MRI مغز با تزریق ماده کنتراست الزامی است. این روش می تواند محل، اندازه، و ویژگی های تومور را به‌وضوح نشان دهد. همچنین انجام MRI بعد از عمل به ارزیابی دقیق میزان بافت توموری باقی‌مانده در مخچه کمک می کند و در پیش ‌بینی نتیجه بیماری، به‌ویژه در موارد مدولوبلاستوما (MB)، اپاندیموما، و سایر تومورهای مغزی-مخچه‌ای در کودکان، بسیار اهمیت دارد.

تشخیص افتراقی تومورهای مخچه

تشخیص افتراقی تومورهای مخچه باید شامل سایر بیماری های مرتبط با ضایعات مخچه باشد، که از آن ها می توان به عفونت ها یا آبسه ها (که به صورت توده های التهابی در MRI ظاهر می شوند)، ناهنجاری های عروقی (مانند آنوریسم شریانی که باعث خونریزی داخل جمجمه می شود) و بیماری های دمیلینه کننده (که در آن، شایعات کانونی دمیلینه کننده شبیه تومورهای مخچه به نظر می رسند) اشاره کرد.

سایر ابزارهای تصویربرداری پیشرفته

آنژیوگرافی

برای ارزیابی ناهنجاری های عروقی مرتبط با توده های مخچه.

آرتریوگرافی تفریق دیجیتال (DSA):

این روش می تواند اطلاعات دقیق‌تری درباره ارتباط تومور مخچه با ساختارهای عروقی و محل دقیق آن فراهم کند.

آنالیز تصویربرداری پیشرفته:

مانند تصویربرداری diffusion-weighted imaging و توالی های دینامیکی برای ارزیابی ماهیت توده در مخچه.

راه های درمان تومور مخچه

درمان تومورهای مخچه، به‌ویژه در موارد پیچیده، نیازمند جراحی دقیق و استفاده از روش های تکمیلی مانند پرتودرمانی و شیمی درمانی است. همچنین رویکردهای پیشرفته و چندتخصصی، نقش مهمی در بهبود نتایج درمان و کیفیت زندگی بیماران ایفا می کند.

جراحی: تنها روش قطعی و موثر برای درمان بیماران مبتلا به تومورهای مخچه، جراحی است. این درمان معمولا با توجه به نوع تومور و نتایج بررسی های بافت‌شناسی، ممکن است با پرتودرمانی یا شیمی درمانی همراه شود. هدف اصلی جراحی، حذف کامل تومور یا کاهش حجم آن است. این روش همچنین برای کاهش فشار داخل جمجمه، به‌ویژه در مواردی که هیدروسفالی ایجاد شده است، انجام می شود. در کلینیک های تخصصی، از فناوری های پیشرفته‌ای در حین عمل تومور مغزی از جمله تومور مخچه استفاده می شود که شامل موارد زیر است:

• مانیتورینگ عصبی حین عمل برای محافظت از عملکردهای حیاتی مغز.
• میکروسکوپ های جراحی و ابزارهای دقیق میکروسرجری برای برداشتن تومور با کمترین آسیب به بافت های سالم.
• آسپیراسیون اولتراسوند که امکان حذف دقیق‌تر تومور را فراهم می کند.

پرتودرمانی: برای کنترل رشد مجدد تومور مخچه و جلوگیری از بازگشت آن.

شیمی درمانی: در موارد تومورهای بدخیم یا در صورت باقی‌ماندن تومور پس از جراحی.

رادیوسرجری: روشی غیرتهاجمی که برای تومورهای کوچک و باقی‌مانده استفاده می شود.

رویکرد چندتخصصی: برای بیماران مبتلا به تومورهای پیچیده یا تهاجمی در مخچه، برنامه‌ریزی درمانی توسط تیمی از متخصصان شامل جراحان مغز و اعصاب، انکولوژیست ها و رادیولوژیست های عصبی انجام می شود. این همکاری باعث بهبود دقت تشخیص و انتخاب بهترین روش درمان می شود.

تجربه بالینی: در برخی مراکز تخصصی، سالانه صدها بیمار مبتلا به تومورهای مخچه و بطن چهارم تحت درمان قرار می گیرند. این مراکز با استفاده از پیشرفته‌ترین فناوری ها و تیم های تخصصی، خطرات جراحی را کاهش داده و میزان موفقیت درمان را افزایش می دهند.

آیا تومورهای مخچه می توانند سرطانی باشند؟

تومورهای مخچه می توانند به شکل سرطانی و بدخیم نیز بروز پیدا کنند، که شامل متاستازهایی است که از سرطان های دیگر بدن به مخچه گسترش می یابند. این متاستازها به‌ویژه در مقایسه با متاستازهای مناطق فوق تنتوریال مغز، شرایط بدتری دارند و می توانند باعث عوارض شدیدی مانند هیدروسفالی، فتق مغزی، فشرده‌سازی ساقه مغز و حتی مرگ شوند. هیدروسفالی به دلیل انسداد جریان مایع مغزی-نخاعی ایجاد می شود و می تواند فشار داخل جمجمه را افزایش دهد، که منجر به آسیب به بافت های مغزی می شود. همچنین، فتق مغزی به دلیل فشار بیش از حد به بخش هایی از مغز می تواند آسیب های جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.

علاوه بر این، تومورهای مخچه با فشرده‌سازی ساقه مغز که مسئول کنترل عملکردهای حیاتی مانند تنفس و ضربان قلب است، می توانند منجر به مرگ بیمار شوند. بنابراین، تشخیص زودهنگام و مداخلات درمانی فوری برای نجات جان بیمار ضروری است.

آیا تومورهای Cerebellar یا مخچه می توانند بعد از درمان عود کنند؟

تومورهای مخچه یا Cerebellar، در هر نوعی هم که باشند ممکن است بعد از جراحی مجددا برگردند و عود کنند. در چنین حالتی، پزشک باید درمان های طولانی تری را در نظر بگیرد، یا جراحی مجدد، شیمی درمانی و رادیوتراپی را روی مغز بیمار اعمال کند تا از رشد مجدد جلوگیری کرده و به درمان کامل بیمار بپردازد.

برای تشخیص و درمان تومور مخچه به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

برای تشخیص و درمان تومور مخچه، بهتر است به جراحان مغز و اعصابی که در درمان تومورهای مغزی، به ویژه تومورهای مخچه تخصص دارند مراجعه کنید. این متخصصان با سایر متخصصان نظیر انکولوژیست ها تیمی تشکیل می دهند تا بهترین درمان را برای بیمار در نظر بگیرند.