تومور هیپوفیز چیست؟
نیاز به مشاوره بیشتر دارید؟
غده هیپوفیز، غده ای کوچک به اندازه یک نخود است که در پشت بینی و در پایه مغز قرار دارد و با تولید هورمون های حیاتی، در تنظیم بسیاری از عملکردهای بدن، نقش کلیدی ایفا می کند. تومور هیپوفیز ناشی از رشد غیرعادی سلولی، در این غده است. برخی از این تومورها باعث افزایش تولید هورمون های خاص می شوند و عملکرد طبیعی بدن را مختل می کنند، در حالی که برخی دیگر تولید هورمون را کاهش داده و منجر به مشکلات هورمونی می شوند.
اغلب تومورهای هیپوفیز غیرسرطانی و خوش‌خیم بوده و با نام آدنوم هیپوفیز شناخته می شوند. این نوع تومورها معمولا محدود به غده هیپوفیز یا بافت های اطراف، باقی می مانند، رشد آهسته ای دارند و به‌ندرت به سایر قسمت های بدن گسترش پیدا می کنند. لذا این تومورها خطر کمتری نسبت به تومورهای بدخیم دارند. برای آشنایی با تومور هیپوفیز، علل، علائم شایع و روش های درمانی آن، تا انتهای این مطلب همراه ما باشید.
تومورهای هیپوفیز در چه قسمتی از بدن تشکیل می شوند؟
تومورهای هیپوفیز، که به‌عنوان تومورهای نورواندوکرین هیپوفیز (PitNETs) نیز شناخته می شوند، نوعی تومور خوش خیم هستند که به خارج از جمجمه گسترش پیدا نمی کنند. این تومورها عمدتا در محل قرارگیری غده هیپوفیز، یعنی sella turcica (فضایی کوچک در جمجمه)، باقی می مانند. در برخی موارد، ممکن است تومورهای هیپوفیز به دیواره های استخوانی sella turcica یا بافت های مجاور مانند رگ های خونی، اعصاب و سینوس ها نفوذ کنند. اگرچه این تومورها معمولا اندازه بزرگی ندارند، اما به دلیل اثرگذاری بر ساختارها و عملکردهای حیاتی بدن، می توانند تاثیرات جدی بر سلامت فرد داشته باشند.
علائم و نشانه های تومورهای هیپوفیز
گفتنی است که همه ی تومورهای هیپوفیز علائمی ایجاد نمی کنند. گاهی اوقات این تومورها در طی آزمایش های تصویربرداری مانند MRI یا سی تی اسکن هایی که به دلایل دیگر انجام شده اند، شناسایی می شوند. در چنین شرایطی، اگر تومور علائمی نداشته باشد، معمولا نیازی به درمان نیست.
با این حال، تومورهای هیپوفیز می توانند علائمی ایجاد کنند که ناشی از فشار به مغز یا دیگر بخش های اطراف آن و یا تغییر در تولید هورمون ها است. زمانی که یک تومور هیپوفیز بیش از حد هورمون تولید کند، سطح آن هورمون ها در بدن افزایش می یابد. همچنین گاهی تومورهای بزرگ تر هیپوفیز، تولید هورمون توسط هیپوفیز را مختل کرده و باعث کاهش سطح آن هورمون در بدن می شوند.
غده هیپوفیز همچنین می تواند تحت تاثیر رشد و فشار سایر تومورهای مغزی، در همان بخش از مغز (قاعده جمجمه) قرار بگیرد و علائمی مشابه علائم تومور مغزی ایجاد کند.
علائم ناشی از فشار تومور
ماکروآدنوم ها که تومورهای بزرگ هیپوفیز هستند، می توانند به غده هیپوفیز، اعصاب، مغز و بخش های اطراف آن فشار وارد کنند و علائم زیر را به وجود آورند:
- سردرد
- مشکلات بینایی، به‌خصوص کاهش دید محیطی یا دید جانبی و دوتایی
- درد در صورت، شامل درد در سینوس ها یا گوش
- افتادگی پلک
- تشنج
- حالت تهوع و استفراغ
- علائم ناشی از تغییرات هورمونی
- سطح پایین هورمون ها
همچنین اگر این تومورها، تولید هورمون توسط غده هیپوفیز را کاهش دهند، علائم زیر نیز ظاهر خواهد شد:
- خستگی یا ضعف
- کاهش انرژی
- مشکلات جنسی، شامل اختلال نعوظ یا کاهش میل جنسی
- تغییرات در چرخه قاعدگی
- احساس سرما
- کاهش یا افزایش غیرارادی وزن
- سطح بالای هورمون ها
همچنین تومورهای عملکردی هیپوفیز ممکن است مقدار زیادی از یک هورمون خاص تولید کنند که باعث بروز علائم مختلفی در فرد می شود. در ادامه، علائمی که این تومورها در هیپوفیز ایجاد می کنند، به شرح زیر است:
علائم تومورهای تولیدکننده ACTH در هیپوفیز
این تومورها، که به آدنوم کورتیکوتروف معروف هستند، باعث افزایش تولید کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی و ایجاد بیماری کوشینگ می شوند. علائم بیماری کوشینگ شامل موارد زیر است:
- افزایش وزن و تجمع چربی در نواحی میانی بدن و قسمت فوقانی پشت
- صورت گرد
- علائم کششی پوستی
- پوست نازک و کبودی آسان
- ضعف عضلانی و نازک شدن دست ها و پاها
- رشد موهای زائد در بدن
- آکنه
- تغییرات در چرخه قاعدگی
- کاهش میل جنسی یا اختلال نعوظ
علائم تومورهای تولیدکننده هورمون رشد در هیپوفیز
این تومورها که آدنوم سوماتوتروف نام دارند، هورمون رشد اضافی تولید کرده و منجر به آکرومگالی در بزرگسالان یا غول‌پیکری در کودکان می شوند. علائم این تومورها شامل موارد زیر است:
- تغییرات در ویژگی های صورت مانند بزرگ شدن لب ها، بینی و زبان
- رشد غیرطبیعی دست و پا
- پوست ضخیم‌تر
- تعریق بیش از حد و بوی بدن
- درد مفاصل
- صدای عمیق‌تر
در کودکان و نوجوانان: رشد سریع تر یا بلندتر از حد طبیعی
علائم تومورهای تولیدکننده پرولاکتین در هیپوفیز
این تومورها که پرولاکتینوما نام دارند، مقدار زیادی پرولاکتین تولید کرده و باعث کاهش سطح استروژن و تستوسترون می شوند. علائم تومورهای تولیدکننده پرولاکتین، به تفکیک در زنان و مردان، شامل موارد زیر است:
در زنان:
- سیکل های قاعدگی نامنظم یا قطع کامل قاعدگی
- ترشحات شیری از سینه ها
- حساسیت سینه
- مشکلات باروری
در مردان:
- اختلال نعوظ
- کاهش میل جنسی
- رشد غیرطبیعی سینه ها
- مشکلات باروری
تومورهای تولیدکننده TSH در هیپوفیز
این تومورها که آدنوم تیروتروف نام دارند، منجر به افزایش تولید هورمون تیروکسین توسط غده تیروئید و ایجاد پرکاری تیروئید می شوند. علائم این تومور عبارت است از:
- کاهش وزن
- تپش قلب یا ضربان نامنظم
- عصبی بودن، اضطراب یا تحریک‌پذیری
- لرزش دست ها
- تعریق زیاد
- مشکلات خواب
تومورهای تولیدکننده گنادوتروپین (LH و FSH) در هیپوفیز
این تومورها به‌ندرت تولید بیش از حد هورمون دارند، اما اگر چنین اتفاقی بیفتد، علائم آن به تفکیک در زنان و مردان، شامل موارد زیر است:
در زنان:
- تغییرات در چرخه قاعدگی
- مشکلات باروری
- بزرگ شدن و درد تخمدان ها
در مردان:
- بزرگ شدن بیضه ها
- سطوح بالای تستوسترون
انواع تومورهای غده هیپوفیز شامل چه مواردی است؟
تومورهای هیپوفیز چند دسته اصلی دارند که بر اساس تولید یا عدم تولید هورمون، اندازه و نوع هورمون تولیدی، طبقه‌بندی می شوند. برای شناخت انواع تومورهای هیپوفیز، در ادامه این مطلب، با ما همراه باشید.
تومورهای عملکردی هیپوفیز (هورمون‌ساز)
این نوع تومورها هورمون تولید می کنند و بسته به نوع هورمونی که می سازند، علائم مختلفی در فرد ایجاد می کنند:
- تومور کورتیکوتروف
- تومور سوماتوتروف
- تومور گنادوتروف
- تومور لاکتوتروف
- تومور تیروتروف
تومورهای ناکارآمد (غیرهورمونی)
این تومورها هیچ هورمونی تولید نمی کنند. علائم ناشی از این نوع تومورها بیشتر به دلیل فشاری است که بر غده هیپوفیز، اعصاب مجاور و بافت های اطراف وارد می کنند:
- ماکروآدنوم
- میکروآدنوم
علت و دلایل ایجاد تومورهای غده هیپوفیز
دلایل ایجاد تومور هیپوفیز ناشناخته است. برخی از این تومورها ارثی هستند و به خاطر اختلالاتی چون نئوپلازی متعدد آندوکرین نوع 1 (MEN I) تشکیل می شوند.
عوارض و خطرات تومورهای هیپوفیز
اگرچه تومورهای هیپوفیز به ندرت به سایر نقاط بدن گسترش پیدا می کنند، اما در صورت عدم درمان می توانند اثرات جدی بر سلامت عمومی فرد داشته باشند. یکی از این عوارض آپوپلکسی هیپوفیز است که به معنای خونریزی داخلی در غده هیپوفیز بوده و به مراقبت پزشکی فوری نیاز دارد. علائم این وضعیت شامل سردرد شدید، مشکلات بینایی مانند دوبینی یا از دست دادن بینایی در یک یا هر دو چشم، گیجی یا اختلال ذهنی، حالت تهوع و استفراغ است.
در مواردی که تومور هیپوفیز بزرگ شود و بر لوب گیجگاهی مغز فشار وارد کند، احتمال تشنج کانونی وجود دارد. این وضعیت می تواند باعث از دست دادن یا اختلال هوشیاری شود؛ به طوری که فرد بیدار به نظر می رسد اما قادر به پاسخگویی نیست و ممکن است وقوع تشنج را به خاطر نیاورد.
تومورهای هیپوفیز که هورمون رشد را بیش از حد تولید می کنند، خطر بیماری های قلبی، فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت را افزایش می دهند. همچنین، این تومورها ممکن است به تغییرات شناختی از جمله اختلال در حافظه، مشکلات تمرکز، دشواری در تفکر واضح، افزایش اضطراب، حملات پانیک، افسردگی، اختلالات خواب و تحریک‌پذیری منجر شوند.
در برخی موارد نیز این تومورها توانایی غده هیپوفیز در تولید هورمون های کلیدی را مختل کرده و نیازمند درمان مادام‌العمر با هورمون های جایگزین خواهند بود.
آیا تومور هیپوفیز کشنده است؟
هیچ کس از داشتن تومور در مغزش حس خوبی ندارد، ولی تومور های هیپوفیز، در 99 درصد مواقع خوش خیم یا غیر سرطانی هستند. تومورهای هیپوفیز معمولا با سرعت زیادی پخش نمی شوند، اما می توانند تاثیرات منفی روی سلامتی افراد بگذارند.
نحوه تشخیص تومور هیپوفیز
تشخیص تومورهای هیپوفیز معمولا دشوار است، زیرا علائم این تومورها می تواند بسته به نوع آن ها (تومورهای تولید کننده ی هورمون، تومورهای بزرگ هیپوفیز، تومورهای کوچک هیپوفیز و ...) متفاوت باشد یا در برخی افراد حتی علائمی ظاهر نشود. همانطور که اشاره شد گاهی این تومورها به صورت اتفاقی در آزمایش های تصویربرداری نظیر ام آر آی و سی تی اسکن، تشخیص داده خواهند شد.
با این حال تشخیص به موقع تومورهای هیپوفیز می تواند به مدیریت بهتر بیماری و پیشگیری از عوارض کمک کند. برای تشخیص دقیق تومور هیپوفیز، معمولا پزشک معاینات فیزیکی لازم را انجام داده و با بررسی سابقه پزشکی فرد، آزمایش های زیر را تجویز می کند:
آزمایش خون: این آزمایش می تواند نشان دهد که آیا سطح هورمون هایی خاص در بدن بالا یا پایین است. برای برخی از هورمون ها، مانند کورتیزول، نتایج غیرطبیعی به آزمایش های تکمیلی نیاز دارد تا مشخص شود که آیا این تغییرات به تومور هیپوفیز مربوط هستند یا خیر.
آزمایش ادرار: در مواردی که تومور هیپوفیز، هورمون ACTH را بیش از حد تولید کند، آزمایش ادرار می تواند به شناسایی بیماری کوشینگ که ناشی از افزایش کورتیزول در بدن است، کمک کند.
تصویربرداری MRI: این روش از میدان مغناطیسی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر دقیق از مغز و سایر بافت ها استفاده می کند. MRI بهترین روش برای تشخیص تومور هیپوفیز و ارزیابی محل و اندازه آن است.
سی تی اسکن: این روش از مجموعه‌ای از تصاویر اشعه ایکس برای ایجاد تصاویر مقطعی استفاده می کند. با اینکه معمولا MRI ترجیح داده می شود، سی تی اسکن نیز می تواند در برنامه ریزی جراحی برای برداشتن تومور مفید باشد.
تست بینایی: از آنجا که تومورهای هیپوفیز ممکن است به بینایی محیطی آسیب برسانند؛ آزمایش بینایی می تواند به شناسایی مشکلات مرتبط کمک کرده و نیاز به انجام آزمایش های تکمیلی را مشخص کند.
راه های درمان تومور هیپوفیز
گزینه های مختلف درمانی برای بیماران مبتلا به تومورهای هیپوفیز وجود دارند که شامل روش های استاندارد و درمان هایی است که در آزمایشات بالینی مورد بررسی قرار می گیرند. انواع درمان هایی که به طور رایج برای تومورهای هیپوفیز مورد استفاده قرار می گیرند عبارتند از:
جراحی
بسیاری از تومورهای هیپوفیز از طریق جراحی قابل برداشتن هستند. گزینه های جراحی تومورهای هیپوفیز، شامل موارد زیر است:
- جراحی ترانس اسفنوئیدال: این روش جراحی از طریق برش هایی انجام می گیرد که معمولا زیر لب بالایی یا پایین بینی ایجاد می شود. ابزارهای جراحی از طریق این برش ها وارد استخوان اسفنوئید شده و به غده هیپوفیز می رسند.
- جراحی ترانس اسفنوئیدال آندوسکوپیک: در این روش از آندوسکوپ برای مشاهده تومور و برداشتن آن استفاده می شود. جراحی ترانس اسفنوئیدال آندوسکوپیک از طریق ایجاد برش های کوچک در بینی انجام می شود.
- کرانیوتومی: این جراحی شامل ایجاد برشی در جمجمه برای برداشتن تومور است.
پس از انجام جراحی، ممکن است پزشک تصمیم بگیرد که برای از بین بردن سلول های سرطانی باقی‌مانده از شیمی درمانی یا پرتودرمانی استفاده کند. این درمان ها به کاهش احتمال عود سرطان کمک می کنند.
پرتو درمانی
پرتودرمانی یک روش درمانی است که برای توقف رشد سلول های سرطانی یا کشتن آن ها، از تابش اشعه ایکس یا پرتوهای دیگر استفاده می کند. پرتو درمانی خارجی به وسیله دستگاه های خاص از بیرون بدن انجام می شود. برخی از تکنیک ها مانند رادیوسرجری استریوتاکتیک، آسیب به بافت های سالم اطراف را به حداقل می رساند. در این روش، از یک قاب ثابت برای سر بیمار استفاده می شود تا پرتوها دقیقا به تومور هدف برسند.
درمان دارویی
برای کنترل تولید هورمون های اضافی توسط تومورهای هیپوفیز، ممکن است داروهایی تجویز شود که از رشد تومور جلوگیری کند. این درمان تحت عنوان داروهای هدفمند نیز شناخته می شوند و ممکن است مستقیما به خود تومور تزریق شوند.
شیمی درمانی
شیمی درمانی به عنوان درمان تسکینی در تومورهای سرطانی هیپوفیز مورد استفاده قرار می گیرد. این درمان با داروهایی که مانع رشد سلول های سرطانی می شوند، انجام شده و به تسکین علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران کمک می کند. شیمی درمانی ممکن است به صورت سیستمیک (که داروها از طریق خون به سراسر بدن می روند) یا منطقه‌ای (که داروها مستقیماً به ناحیه‌ای خاص از بدن تزریق می شوند)، انجام گیرد.
گزینه های درمانی تکمیلی
در مواردی که درمان های اولیه نتایج مطلوب را نداشته باشند، ممکن است درمان های تکمیلی مانند جراحی ترانس اسفنوئیدال، پرتودرمانی یا درمان های دارویی مورد استفاده قرار گیرند. در صورت بازگشت تومور، از درمان های بیشتری شامل پرتودرمانی و شیمی استفاده می شود.
در نهایت، درمان هر یک از انواع تومورهای هیپوفیز، ها بر اساس نوع تومور و وضعیت بیمار متفاوت است. این درمان ها ممکن است شامل جراحی، پرتودرمانی، دارو درمانی و شیمی درمانی باشند.
آیا تومور هیپوفیز درمان قطعی دارد؟
تومور هیپوفیز، شایع ترین توموری است که غده هیپوفیز را تحت تاثیر قرار می دهد. این تومور معمولا از سی تا چهل سالگی افراد بزور می کند و اغلب به راحتی و با یک یا ترکیبی از روش های درمانی ذکر شده، قابل درمان است.
آیا ممکن است تومورهای هیپوفیز بعد از درمان عود کنند؟
طی مطالعات تحقیقاتی انجام شده روی بیماران مبتلا به تومور هیپوفیز، احتمال بازگشت و رشد مجدد این تومور بعد از جراحی وجود دارد، ولی درصد آن خیلی کم است. اینکه بخش هایی از این تومور در مغز بیمار باقی بماند، محتمل تر است که برای رفع آن، از رادیوتراپی یا شیمی درمانی استفاده می شود.
طول عمر بیماران تومور هیپوفیز چقدر است؟
طول عمر بیماران مبتلا به تومورهای هیپوفیز، به ویژه آدنوم هیپوفیز، معمولا طبیعی است. این نوع تومورها اغلب خوش خیم هستند و در بسیاری از موارد، پس از تشخیص، به راحتی با جراحی، پرتودرمانی یا دارو تحت کنترل قرار می گیرند. بیشتر بیماران مبتلا به آدنوم هیپوفیز هیچ علائمی ندارند و حتی ممکن است تومور به طور تصادفی در خلال انجام اسکن های تصویربرداری مانند MRI یا سی تی اسکن، شناسایی شود.
بروز علائم این تومور معمولا به دلیل فشار تومور بر ساختارهای اطراف مانند اعصاب بینایی یا تولید غیر طبیعی هورمون ها است که می تواند منجر به مشکلات بینایی یا اختلالات هورمونی شود، اما در بیشتر موارد، تومورها عملکردی نداشته و هورمون اضافی تولید نمی کنند.
تومور هیپوفیز و سردرد چه ارتباطی باهم دارند؟
سردرد از شایع ترین علائمی است که بیماران مبتلا به تومور هیپوفیز تجربه خواهند کرد. اگرچه بسیاری از بیماران ممکن است سردردهای شدیدی داشته باشند که هیچ ربطی به تومور هیپوفیز آن ها نداشته باشد. با این حال چند مکانیزم مهم مستقیم و غیر مستقیم وجود دارد که تحت تاثیر تومور هیپوفیز، باعث ایجاد سردرد خواهد شد.
تومورهای هیپوفیز مستقیما با فرسایش جانبی داخل سینوس کاورنوس که شامل بخش اول و دوم عصب سه قلو است، سردرد را تحریک می کنند. این سردرد در واقع به خاطر درگیری پوشش دورال سلا یا دیافراگم سلا، که توسط عصب سه قلو عصب دهی می شود، ایجاد خواهد شد و معمولا به صورت درد پیشانی، به صورت ثابت (در یک طرف یا هر دو طرف پیشانی) رخ می دهد. گاهی اوقات هم به خاطر درگیری بخش دوم عصب سه قلو با سینوزیت، ممکن است در قسمت میانی صورت درد موضعی حس شود.
آیا ارتباطی بین تومور هیپوفیز و بینایی وجود دارد؟
بله، تومور هیپوفیز و بینایی با هم مرتبط هستند. اگر غده هیپوفیز که در نزدیکی اعصاب بینایی قرار دارد دچار تومور شود، می تواند بر اعصاب بینایی تاثیر بگذارد و مشکلات بینایی ایجاد کند. در صورتی که تومور به اندازه کافی بزرگ شود، می تواند این اعصاب را فشرده کند و منجر به کاهش یا از دست دادن بینایی شود.
یکی از نقاط حساس در این فرآیند، کیاسم بینایی است؛ جایی که اعصاب بینایی هر دو چشم با هم ادغام می شوند. فشار تومور بر کیاسم بینایی می تواند موجب اختلال در انتقال اطلاعات بصری به مغز شده و باعث از دست دادن بینایی در هر دو چشم شود. تومور هیپوفیز می تواند بر سایر اعصاب اطراف غده هیپوفیز نیز تاثیر بگذارد و مشکلاتی مانند دوبینی یا ضعف عضلات حرکت‌دهنده چشم برای فرد ایجاد کند، که به تبع آن تراز طبیعی چشم ها به هم می ریزد.
برای تشخیص و درمان تومورهای هیپوفیز به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
برای تشخیص و درمان تومورهای هیپوفیز، بهترین کار مراجعه به متخصصان غدد است. آن ها می توانند به تشخیص و درمان تومورهای هیپوفیز بپردازند و سایر علائم و اختلال های مربوط به غده هیپوفیز را نیز شناسایی کنند.
