جراحی هیدروسفالی
نیاز به مشاوره بیشتر دارید؟
جراحی هیدروسفالی برای درمان هیدروسفالی به کار می‌رود. به تجمع مایع مغزی نخاعی در حفره‌هایی به نام بطن در عمق مغز هیدروسفالی گفته می‌شود. میزان اضافی این مایع اندازه بطن‌ها را افزایش می‌دهد و به مغز فشار می‌آورد. هیدروسفالی ممکن است در هر سنی اتفاق بیفتد، اما بیشتر در میان نوزادان (مادرزادی) و بزرگسالان 60 سال و بالاتر (اکتسابی) رخ می‌دهد.
نوزادانی که با هیدروسفالی به دنیا می‌آیند و کودکان یا بزرگسالانی که در مراحل بعدی زندگی به آن مبتلا می‌شوند، معمولاً برای کاهش فشار روی مغزشان نیاز به درمان فوری دارند. اگر هیدروسفالی درمان نشود، افزایش فشار باعث آسیب مغزی می‌شود. هیدروسفالی مادرزادی و اکتسابی هر دو با جراحی درمان می‌شوند. با ما همراه باشید تا بیشتر با عمل هیدروسفالی آشنا شوید.
عمل هیدروسفالی در چه مواقعی انجام می‌شود؟
مایع مغزی نخاعی معمولاً از طریق بطن‌ها جریان می‌یابد و از مغز و ستون فقرات محافظت می‌کند. برخی از تومورهای مغزی گردش طبیعی مایع مغزی-نخاعی را مسدود می‌کنند و مانع از تخلیه آن می‌شوند. بنابراین مایع در داخل مغز تجمع می‌یابد و فشار داخل جمجمه را افزایش می‌دهد. فشار بیش‌از‌حد این مایع می‌تواند سردرد و حس بیمار بودن ایجاد کند.
همچنین در صورت عدم درمان می‌تواند به بافت‌های مغز آسیب برساند و باعث ایجاد طیف وسیعی از علائم مرتبط با عملکرد مغز شود. فشار وارده بر مغز به‌دلیل انسداد مایع، تومور مغزی یا دلایل دیگر معمولاْ با جراحی رفع می‌شود. عمل هیدروسفالی با استفاده از روش‌های مختلف می‌تواند میزان مناسب مایع مغزی نخاعی را در مغز بازگرداند و آن را حفظ کند.
جراحی هیدروسفالی با چه روش‌هایی انجام می‌شود؟
درمان هیدروسفالی به روش‌های مختلف امکان‌پذیر است. یکی از رویکردهای مستقیم درمانی، رفع علت زمینه‌ای انسداد مایع مغزی نخاعی و رویکرد غیر مستقیم منحرف کردن گردش مایع اضافی است. گاهی از دو رویکرد درمانی به‌طور همزمان استفاده می‌شوند، یکی برای منحرف کردن جریان مایع اضافی و دیگری برای حذف علت انسداد آن مانند تومور مغزی. عمل هیدروسفالی معمولاً با روش‌های زیر انجام می‌شود:
جاگذاری شانت
جراحی شانت رایج‌ترین روش عمل هیدروسفالی است که در آن از شانت برای ایجاد مسیر تخلیه مایع مغزی نخاعی اضافی استفاده می‌شود. شانت لوله‌ای نازک بوده که به کاتتر و دریچه متصل است و مایع مغزی نخاعی اضافی را از بطن‌های مغز به قسمت‌های دیگر بدن تخلیه می‌کند تا در آنجا جذب شود. شانت‌ها معمولاً پلاستیکی و کوچک هستند و عرض آنها حدود 3 میلیمتر است. آنها دریچه‌هایی دارند که باعث می‌شوند مایعات از مغز به سمت پایین جریان پیدا کنند، اما به سمت بالا برنگردند. این دریچه‌ها به تنظیم و حفظ سرعت و جهت درست جریان مایع کمک می‌کنند. سیستم شانت معمولاً برای بیماران هیدروسفالی به‌صورت همیشگی استفاده می‌شود و به نظارت منظم متخصص مغز و اعصاب نیاز دارد.
در جراحی شانت، تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرید. جراح مغز و اعصاب این جراحی را انجام می‌دهد. در شایع‌ترین نوع شانت، لوله از بطن‌های مغز به شکم وارد می‌شود. انواع دیگر شانت‌ها مایع را به قفسه سینه تخلیه می‌کنند. شانت از بیرون بدن قابل مشاهده نیست. برخی از بیماران برای مدت کوتاهی شانت دارند و سپس جراح آن را برمی‌دارد. اما برخی دیگر آن را برای مدت طولانی‌تری دارند.
ونتریکولوستومی آندوسکوپیک سوم
جراحی ونتریکولوستومی آندوسکوپیک سوم شامل ایجاد سوراخ کوچکی در داخل مغز شما است تا مایع مغزی نخاعی اضافی به قسمت دیگری از مغز تخلیه شده و در آنجا جذب شود. این جراحی برای همه مناسب نیست و در برخی موارد انجام می‌شود. اگر هیدروسفالی شما ناشی از انسداد باشد، جراح آن را انجام می‌دهد. این جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. جراح با دقت سوراخ کوچکی در جمجمه ایجاد می‌کند. سپس آندوسکوپ را از طریق سوراخ وارد بطن‌ها (فضاهایی در داخل مغز که با مایع مغزی نخاعی پر شده‌اند) می‌کند. جراح می‌تواند با استفاده از آندوسکوپ داخل مغز را ببیند و سوراخ کوچکی را داخل بطن‌ها برای انحراف جریان مایع مغزی نخاعی ایجاد کند.
چه کسانی کاندیدای جراحی هیدروسفالی هستند؟
هر بیماری که به هیدروسفالی مبتلا باشد، می‌تواند برای درمان آن از طریق جراحی اقدام کند. حین تشخیص این بیماری، متخصصان مغز و اعصاب علائم و نشانه‌های هیدروسفالی را در بیمار بررسی می‌کنند. بیمارانی که هرگونه نشانه‌ای از هیدروسفالی را نشان می‌دهند، کاندیدای مناسبی برای جراحی هیدروسفالی هستند.
نحوه انجام عمل هیدروسفالی
همان‌طور که اشاره شد، رایج‌ترین جراحی هیدروسفالی، شامل کاشت دستگاهی به نام شانت برای هدایت مایع مغزی نخاعی از مغز به قسمت دیگری از بدن است. این مایع معمولاً از مغز به سمت شکم هدایت شده و در آنجا جذب می‌شود.
یک انتهای شانت (کاتتر) از طریق سوراخ کوچکی در جمجمه وارد بطن‌های مغز می‌شود و انتهای دیگر آن زیر پوست قرار می‌گیرد. لوله بسیار نازک شانت از سر تا شکم امتداد می‌یابد و در حفره شکمی قرار می‌گیرد. این کاتترها توسط دریچه که تخلیه مایع را در هنگام افزایش فشار تسهیل می‌کند، به هم متصل می‌شوند.
آندوسکوپی مغز برای درمان هیدروسفالی
آندوسکوپی مغز یا ونتریکولوستومی آندوسکوپیک بطن سوم برای درمان کودکان و بزرگسالان مبتلا به هیدروسفالی استفاده می‌شود. آندوسکوپی به معنای انجام جراحی با استفاده از آندوسکوپ است. آندوسکوپ لوله‌ای نازک بوده که دارای نور قوی، لنز بزرگ‌نمایی قدرتمند و دهانه‌ای است که ابزارهای کوچک از آن عبور داده می‌شوند.
ونتریکولوستومی بطن سوم به ناحیه‌ای از مغز که در آن مسیر جدید ساخته می‌شود، اشاره دارد. شایع‌ترین محل انسداد مایع مغزی نخاعی، مسیر باریک بین بطن سوم و چهارم مغز است که با استفاده از آندوسکوپ می‌توان آن را دور زد و مسیر جدیدی را برای مایع مغزی نخاعی به وجود آورد.
نحوه انجام عمل آندوسکوپی مغز برای درمان هیدروسفالی چگونه است؟
عمل آندوسکوپی روشی است که در آن مسیر جدیدی در بطن‌های مغز ایجاد می‌شود تا مایع مغزی نخاعی اضافی بتواند انسداد را دور بزند. این روش فقط برای افراد مبتلا به هیدروسفالی ناشی از انسداد جریان مایع مغزی نخاعی مفید است و نیاز به استفاده از شانت را از بین می‌برد.
آندوسکوپ از طریق ایجاد سوراخی کوچک در جمجمه وارد بطن مغز می‌شود. مسیر جدید از طریق غشای نازک در کف بطن سوم ایجاد می‌شود. سپس مایع مغزی نخاعی می‌تواند از بطن جانبی به بطن سوم و با استفاده از مسیر جدید، از بطن سوم به حفره‌های طبیعی مایع در زیر قاعده مغز جریان یابد. این مایع در نهایت به سمت بالا و روی سطح مغز جریان می‌یابد و در آنجا دوباره جذب جریان خون می‌شود.
عوارض جراحی هیدروسفالی
هر دو روش جراحی هیدروسفالی می‌توانند منجر به بروز برخی عوارض شوند. شانت ممکن است دیگر مایع مغزی نخاعی را تخلیه نکند یا به‌دلیل مشکلات مکانیکی، انسداد یا عفونت، تخلیه را به‌خوبی انجام ندهد. بدین ترتیب احتمال بروز عوارض زیر وجود دارد:
- سردرد
- خستگی مفرط
- مشکل در تمرکز
- تهوع یا استفراغ
- کاهش عملکرد شغلی
- تغییر در رفتار یا شخصیت
- از دست دادن هماهنگی یا تعادل
- بازگشت مشکلات پیش از درمان
- نشت مایع از محل‌های برش شانت
- مشکلات بینایی مانند دوبینی یا تاری دید
- علائم عفونت مانند تب، قرمزی یا تورم در محل جاگذاری شانت
- مشکل در بیدار شدن یا بیدار ماندن (این علامت نیاز به توجه فوری دارد؛ زیرا ممکن است منجر به کما شود.)
همچنین حفره‌ای که در جراحی آندوسکوپی ایجاد می‌شود، ممکن است در هر زمان بسته شود و بیمار را در شرایط اضطراری قرار دهد. درک نشانه‌های بسته شدن این حفره بسیار مهم است. عوارض آن اغلب مشابه عوارض جراحی شانت هستند. هنگامی که این جراحی با شکست مواجه می‌شود، به جراحی دیگری برای باز کردن حفره نیاز دارید.
اقدامات قبل و مراقبت‌های بعد از عمل هیدروسفالی
برای جراحی هیدروسفالی باید دستورالعمل‌های خاصی را قبل و بعد از آن رعایت کنید تا هم شانس موفقیت عمل خود را افزایش دهید و هم از بروز عوارض احتمالی جلوگیری کنید. قبل از انجام جراحی، اقدامات زیر را برای آماده‌سازی انجام دهید:
- محل جراحی را خودتان اصلاح نکنید.
- شب قبل از جراحی، دوش بگیرید. استفاده از لوسیون، عطر، دئودورانت یا لاک ناخن خودداری کنید.
- پس از انجام عمل، برای رفتن به خانه از کسی کمک بگیرید. داروهای بیهوشی و مسکن رانندگی را برای شما ناامن می‌کنند.
- تمام جواهرات و پیرسینگ‌های خود را در بیاورید. همچنین اگر از لنزهای تماسی استفاده می‌کنید، آنها را از چشم خود خارج کنید.
- اگر آسپرین یا سایر داروهای رقیق‌کننده خون مصرف می‌کنید، از جراح درمورد نیاز به قطع مصرف آنها قبل از جراحی سؤال بپرسید. این داروها خطر خونریزی را افزایش می‌دهند.
- لیست همه داروها و مکمل‌های مصرفی خود را در اختیار جراح قرار دهید. برخی از آنها ممکن است خطر بروز مشکلات را در طول جراحی افزایش دهند. جراح درمورد قطع مصرف آنها و زمان انجام این کار با شما صحبت خواهد کرد.
- دستورالعمل‌های مرتبط با زمان توقف خوردن و آشامیدن قبل از عمل را به‌دقت دنبال کنید. عدم رعایت آنها ممکن است جراحی شما را لغو کند. اگر طبق دستور جراح باید داروهای خود را در روز جراحی مصرف کنید، آنها را فقط با یک جرعه آب مصرف کنید.
در طول دوره نقاهت، بیماران ممکن است نیاز به ایجاد تغییرات خاصی در سبک زندگی خود داشته باشند تا سریع‌تر بهبود یابند و مانع از بروز عوارض احتمالی شوند. بنابراین نکات زیر را به‌دقت رعایت کنید:
- سطح فعالیت بدنی خود را تنظیم کنید.
- بدن خود را با نوشیدن آب کافی هیدراته نگه دارید.
- در ویزیت‌های بعد از جراحی به‌طور منظم حضور یابید.
- به اندازه کافی استراحت کنید تا بدن شما بتواند بهبود یابد.
- از انجام ورزش‌های شدید یا بلند کردن اجسام سنگین اجتناب کنید.
- از مصرف سیگار یا الکل بپرهیزید؛ زیرا روند بهبودی را مختل می‌کنند.
- از دستورالعمل‌های جراح درمورد داروها، فعالیت‌ها و مراقبت‌های بعد از عمل پیروی کنید.
- رژیم غذایی سالم و غنی از مواد مغذی، به‌ویژه غذاهای تقویت‌کننده سلامت مغز، برای حمایت از بهبودی خود داشته باشید.
دوره نقاهت و مدت‌زمان بهبودی بعد از عمل هیدروسفالی
دوره نقاهت پس از جراحی هیدروسفالی بسته به عوامل مختلفی مانند سن بیمار، سلامت کلی و نوع عمل هیدروسفالی می‌تواند متفاوت باشد. به‌طور کلی، بیماران می‌توانند انتظار دوره نقاهت اولیه 1 تا 2 هفته‌ای را داشته باشند که در طی آن نیاز به استراحت و محدود کردن فعالیت بدنی دارند. بهبودی کامل ممکن است چندین ماه طول بکشد، به‌خصوص اگر بیمار دچار عوارض شود یا تحت توانبخشی قرار گیرد. ویزیت‌های منظم و مداوم با جراح برای نظارت بر پیشرفت و اطمینان از بهبودی ضروری هستند.
مدت‌زمان انجام عمل هیدروسفالی چقدر است؟
عمل هیدروسفالی معمولاً 1 تا 2 ساعت طول می‌کشد. شاید لازم باشد چند روز پس از عمل در بیمارستان بمانید تا کمی بهبود یابید. اگر نیاز به کشیدن بخیه داشته باشید، بعد از چند روز توسط جراح انجام می‌شود. برخی از جراحان از استپلر پوستی (منگنه‌های جراحی) برای بستن زخم استفاده می‌کنند که باید پس از چند روز برداشته شوند.
درصد بهبودی یا میزان موفقیت عمل آندوسکوپی برای هیدروسفالی چقدر است؟
میزان موفقیت آندوسکوپی مغز برای درمان هیدروسفالی به عوامل مختلف از جمله سلامت کلی بیمار و میزان تجربه و تخصص جراح بستگی دارد. اما به‌طور کلی، میزان موفقیت این روش به‌دلیل دقت و پیشرفته بودن آندوسکوپ بسیار بالا است.
آیا بعد از عمل هیدروسفالی ممکن است نیاز به جراحی مجدد داشته باشیم؟
بله. در برخی موارد ممکن است شانت به‌درستی کار نکند که در این صورت به جراحی دیگری برای اصلاح آن نیاز خواهید داشت. همچنین شاید شانت به‌دلیل عفونت یا انسداد یا عملکرد ناقص دریچه، نیاز به تعویض از طریق جراحی دیگری داشته باشد.
بهترین جراح هیدروسفالی در ایران
بهترین جراح هیدروسفالی در ایران در انجام پیشرفته‌ترین روش‌های درمان هیدروسفالی شامل جراحی شانت، ونتریکولوستومی آندوسکوپیک سوم و اصلاح شانت، تخصص و تجربه بالایی دارد. او دارای چندین سال سابقه درخشان در تشخیص و درمان هیدروسفالی به‌ویژه از طریق جراحی است. به‌علاوه، از دستگاه‌هایی استفاده می‌کند که مجهز به فناوری‌ها و امکانات پیشرفته هستند و میزان موفقیت جراحی را افزایش می‌دهند. همچنین با تعیین ویزیت‌های منظم پس از عمل بر روند و پیشرفت بهبودی شما نظارت کرده و از بروز عوارض جلوگیری می‌کند.
