شانت مغزی چیست؟
نیاز به مشاوره بیشتر دارید؟
شانت مغزی یک لوله توخالی و انعطاف پذیر است که از طریق جراحی در مغز (یا گاهی در ستون فقرات) قرار داده می شود تا به تخلیه مایع مغزی نخاعی (CSF) کمک کند. این مایع اضافی به ناحیه ای دیگر از بدن، مانند حفره شکمی، منتقل می شود تا به طور طبیعی جذب شود.
این روش معمولا برای درمان هیدروسفالی، که باعث تجمع غیرطبیعی مایع در مغز و افزایش فشار داخل جمجمه می شود، استفاده می شود. با کاهش این فشار، علائمی مانند مشکل در راه رفتن، زوال عقل خفیف و بی اختیاری ادرار تسکین می یابند.
شانت مغزی چه کاربردی دارد؟
شانت مغزی عمدتا برای تخلیه مایع مغزی نخاعی (CSF) و کاهش فشار داخل جمجمه در افراد مبتلا به هیدروسفالی استفاده می شود. این روش می تواند به بهبود علائمی مانند مشکلات حرکتی، اختلالات شناختی و بی اختیاری ادرار کمک کند.
پس از جراحی شانت، برخی از بیماران طی چند روز شاهد بهبود خود خواهند بود، در حالی که بهبودی در برخی دیگر ممکن است هفته ها یا حتی ماه ها طول بکشد. میزان موفقیت جراحی شانت به شرایط عصبی و پزشکی فرد بستگی دارد؛ اگر علائم ناشی از هیدروسفالی با فشار طبیعی باشد، این روش معمولا تاثیر مثبتی دارد.
انواع شانت مغزی
شانت مغزی انواع مختلفی دارند که هر یک، مایع مغزی نخاعی اضافی را به بخش های متفاوتی از بدن هدایت می کنند تا جذب شود. در ادامه چهار نوع از رایج ترین شانت مغزی را شرح می دهیم که عبارتند از:
شانت VP (بطنی-صفاقی)
این نوع شانت، مایع را از بطن های مغز به داخل حفره صفاقی در شکم منتقل می کند، جایی که این مایع توسط اندام های گوارشی جذب می شود.
شانت VA (بطنی-دهلیزی)
در این مدل، مایع مغزی نخاعی از طریق یک کاتتر به ورید گردن منتقل شده و سپس به دهلیز راست قلب فرستاده می شود تا در جریان خون جذب شود.
شانت VPL (بطنی-پلورال)
این نوع شانت، مایع اضافی را به داخل حفره پلور در قفسه سینه هدایت می کند. این فضا بین دیواره قفسه سینه و ریه ها قرار دارد و مایع توسط غشای پلور جذب می شود.
شانت LP (لومبار-صفاقی)
برخلاف سایر شانت ها که مایع را مستقیما از مغز خارج می کنند، این نوع، مایع را از فضای نخاعی در ستون فقرات به حفره صفاقی منتقل می کند. هر یک از این شانت ها بسته به شرایط بیمار و نیازهای پزشکی او مورد استفاده قرار می گیرند تا از تجمع بیش از حد مایع مغزی نخاعی و افزایش فشار داخل جمجمه جلوگیری شود.
عمل شنت یا شانت مغزی در چه مواقعی انجام می شود؟
عمل شانت مغزی زمانی انجام می شود که به دلیل انسداد مسیر جریان مایع مغزی نخاعی (CSF)، این مایع در مغز تجمع یابد و باعث افزایش فشار داخل جمجمه شود. یکی از دلایل رایج این وضعیت، وجود تومورهای مغزی است که می توانند مانع از گردش طبیعی CSF شوند و در نتیجه، هیدروسفالی ایجاد کنند. این مشکل می تواند علائمی مانند سردردهای شدید، تاری دید و حالت تهوع را به همراه داشته باشد.
عمل شانت مغزی چگونه است؟
جراحی شانت مغزی یک روش نسبتا کوتاه و کم خطر است که بسته به تصمیم جراح مغز و اعصاب و محل قرارگیری شانت، ممکن است کمی متفاوت باشد. ما در ادامه مراحل مختلف و نحوه انجام جراحی شانت مغزی را ذکر خواهیم کرد:
بیمار به اتاق عمل منتقل شده و به خط داخل وریدی (IV) متصل می شود. همچنین، چندین دستگاه برای نظارت بر وضعیت بیمار در حین عمل استفاده می شود:
- الکتروکاردیوگرام (EKG) برای پایش ضربان قلب
- کاف خودکار فشار خون برای کنترل فشار خون
- پالس اکسی متر برای اندازه گیری میزان اکسیژن خون
بیمار تحت بیهوشی عمومی قرار می گیرد، که ممکن است از طریق IV یا ماسک مخصوص انجام شود.
مقدار کمی از موهای سر تراشیده شده و نواحی موردنظر با محلول ضدعفونی‌کننده تمیز می شوند.
جراح مغز و اعصاب برش های کوچکی در سر و محل خروج مایع (شکم، قفسه سینه یا قلب) ایجاد می کند.
برای شانت بطنی-صفاقی (VP)، کاتتر از طریق یک سوراخ کوچک در جمجمه وارد بطن مغز شده و مایع اضافی را از طریق یک مسیر زیرپوستی به داخل حفره شکمی هدایت می کند. این مایع در شکم جذب می شود.
برای شانت بطنی-دهلیزی (VA)، کاتتر تحتانی از طریق ورید گردنی به دهلیز راست قلب متصل می شود تا مایع اضافی وارد جریان خون شود.
در انتها، محل برش ها با بخیه یا چسب جراحی بسته شده و پانسمان استریل روی آن قرار می گیرد.
نکته: اگر بیمار به شانت VA نیاز داشته باشد، جراح مغز و اعصاب یا تیم درمانی اطلاعات لازم را درباره اقدامات احتیاطی ارائه خواهند داد.
عوارض و خطرات عمل شانت مغزی
جراحی شانت مغزی، مانند هر عمل جراحی دیگر، می تواند با خطرات و عوارضی همراه باشد. برخی از این مشکلات ممکن است بلافاصله پس از عمل ظاهر شوند، در حالی که برخی دیگر ممکن است هفته ها، ماه ها یا حتی سال ها بعد بروز کنند.
از آنجا که شرایط هر بیمار متفاوت است، ارزیابی دقیق مزایا و معایب این جراحی بسیار مهم است. توصیه می شود قبل از انجام عمل، تمامی نگرانی های خود را با پزشک در میان بگذارید. از جمله عوارض احتمالی جراحی شانت مغزی شامل موارد زیر است:
انسداد یا گرفتگی شانت: یکی از شایع‌ترین مشکلات، مسدود شدن شانت است که می تواند باعث عملکرد نادرست آن شود. این انسداد ممکن است به جراحی مجدد نیاز داشته باشد اما معمولا منجر به آسیب جدی نمی شود.
خرابی یا نقص عملکرد شانت: در برخی موارد، شانت ممکن است بیش از حد یا کمتر از حد لازم مایع مغزی نخاعی را تخلیه کند.
- تخلیه بیش از حد (Overdrainage): اگر شانت مایع را سریع تر از میزان تولیدی خارج کند، بطن های مغزی دچار فروپاشی می شوند که می تواند منجر به خونریزی مغزی، تشکیل لخته خون، سردرد شدید، حالت تهوع، استفراغ و حتی تشنج شود. این عارضه در حدود 5 تا 10 درصد از بیماران مشاهده می شود.
- تخلیه ناکافی (Underdrainage): اگر مایع مغزی نخاعی به اندازه کافی تخلیه نشود، فشار داخل جمجمه افزایش می یابد و علائم هیدروسفالی دوباره ظاهر می شوند.
عفونت: ممکن است در محل جراحی، در خود شانت یا حتی در مایع مغزی نخاعی عفونت ایجاد شود. علائم عفونت شامل تب خفیف، سفتی گردن، درد در ناحیه شانت، قرمزی و حساسیت در طول مسیر شانت است.
اقدامات قبل از عمل شنت مغزی
آماده سازی صحیح از دو هفته قبل از عمل جراحی، می تواند روند بهبودی را راحت تر و بدون استرس کند. در اینجا اقداماتی که باید قبل از جراحی شانت صورت بگیرد را ذکر خواهیم کرد.
- صحبت راجع به وضعیت سلامتی خود با پزشک یا پرستار: اگر باردار هستید یا احتمال بارداری وجود دارد، حتما جراح را مطلع کنید. همچنین، تمامی داروهایی که مصرف می کنید، از جمله داروهای تجویزی، مکمل ها و داروهای گیاهی بدون نسخه را به پزشک خود اعلام کنید.
- برنامه ریزی برای جراحی: اگر مبتلا به دیابت، بیماری قلبی یا هر مشکل پزشکی دیگری هستید، ممکن است پزشک شما را به متخصص مربوطه ارجاع دهد.
- ترک سیگار: در صورت سیگار کشیدن، کاهش یا ترک آن ضروری است، زیرا می تواند روند بهبودی را کند کرده و خطر لخته شدن خون را افزایش دهد. در این زمینه، می توانید از پزشک خود کمک بگیرید.
- آماده سازی وضعیت خانه: پیش از جراحی، خانه خود را برای دوران نقاهت آماده کنید تا پس از عمل، دوران بهبودی راحت تری داشته باشید.
- اطلاع به پزشک راجع به بیماری های زمینه ای: هرگونه بیماری که قبل از جراحی دچار آن شده‌اید، از جمله کووید-19، سرماخوردگی، آنفولانزا، تب، تبخال یا سایر عفونت‌ها را به پزشک خود اطلاع دهید، زیرا ممکن است جراحی به تعویق بیافتد.
- قطع برخی داروها: ممکن است لازم باشد مصرف داروهای رقیق کننده خون را موقتا متوقف کنید. این داروها شامل آسپرین، ایبوپروفن (مانند ادویل، موترین)، ناپروکسن (مانند الیو، ناپروسین) و ویتامین E هستند. برخی از داروهای تجویزی نیز اثر رقیق‌کنندگی خون دارند. از پزشک خود بپرسید که کدام داروها را باید همچنان مصرف کنید.
- هرگونه توصیه دیگری، مانند دوش گرفتن با صابون مخصوص، را پیش از عمل رعایت کنید.
دوران نقاهت و مراقبت های بعد از عمل شانت مغزی
بعد از عمل شانت، مراحل بهبودی شما به دقت تحت نظر قرار می گیرد تا از روند طبیعی بهبود اطمینان حاصل شود. در ادامه، مراحل اصلی مراقبت و نکات مهم برای دوران نقاهت آورده شده است.
ریکاوری پس از جراحی
- بعد از خروج از اتاق عمل، به بخش ریکاوری منتقل می شوید.
- یک پرستار متخصص وضعیت شما را از نزدیک زیر نظر می گیرد و علائم حیاتی (فشار خون، ضربان قلب، تعداد تنفس و دمای بدن) را مرتباً بررسی می کند.
- عملکرد مغز و وضعیت عصبی شما با پرسیدن سوالات ساده و درخواست برای حرکت دادن اعضای بدن ارزیابی خواهد شد.
احساس ضعف و درد
- پس از به هوش آمدن، احساس خستگی و ضعف طبیعی است.
- اگر لوله شانت در انتهای دیستال تغییر موقعیت داده شده باشد، ممکن است در آن ناحیه درد احساس کنید.
- داروهای مسکن تجویز می شوند تا به کنترل درد کمک کنند.
حرکت پس از عمل
- به محض اینکه شرایط جسمانی شما اجازه دهد، پرستاران از شما خواهند خواست حرکت کنید و راه بروید.
- این کار برای جلوگیری از لخته شدن خون و کمک به روند بهبودی ضروری است.
مراحل آماده‌سازی برای ترخیص
- بعد از چند ساعت، شما به یک اتاق معمولی در بیمارستان منتقل خواهید شد.
- تغذیه شما به تدریج از مایعات به غذاهای جامد تغییر می کند.
- پس از بررسی وضعیت عمومی، معمولا یک یا دو روز پس از جراحی، مرخص خواهید شد.
- جراح مغز و اعصاب یا متخصص APP دستورالعمل های مراقبتی خاصی برای دوران نقاهت در خانه ارائه خواهد کرد.
استراحت و بازیابی قدرت
- استراحت کافی برای بهبودی ضروری است.
- تقویت قدرت بدنی و برگشت به فعالیت های عادی به تدریج اتفاق می افتد و ممکن است چند هفته طول بکشد.
محدودیت های فعالیتی
- جراح مغز و اعصاب یا APP به شما اعلام خواهد کرد که چه زمانی می توانید فعالیت های عادی خود را از سر بگیرید.
- بازگشت به مدرسه یا کار ممکن است چند هفته زمان ببرد.
مراقبت از زخم جراحی
- دستورالعمل های پزشک در مورد شست‌وشوی زخم، جلوگیری از عفونت و محدودیت های حرکتی را رعایت کنید.
- اگر تورم، قرمزی شدید، تب یا درد غیرطبیعی داشتید، فورا با پزشک خود تماس بگیرید.
بررسی عملکرد شانت
در صورت مشاهده علائمی مانند سردرد شدید، تهوع، استفراغ یا تغییر در سطح هوشیاری، فوراً به پزشک مراجعه کنید.
مدت زمان انجام عمل شنت مغزی
عمل شنت مغزی معمولا حدود یک ساعت در اتاق عمل طول می کشد. پس از اتمام جراحی، شما برای 24 ساعت تحت نظر دقیق پرستاران و پزشکان قرار خواهید گرفت تا اطمینان حاصل شود که همه چیز به درستی پیش می رود. به طور کلی، مدت زمان اقامت شما در بیمارستان بین دو تا چهار روز خواهد بود، که بستگی به وضعیت شما و روند بهبودی دارد.
آیا عمل شنت مغزی محدودیت سنی دارد؟
عمل جراحی شنت مغزی رابط سنی ندارد و می تواند برای افراد در هر سنی از نوزاد تا سالمند انجام شود. اما سن و نوع هیدروسفالی فرد نقش مهمی در تصمیم‌گیری برای انجام جراحی دارد. برای مثال، هیدروسفالی با فشار طبیعی ایدیوپاتیک بیشتر در افراد مسن مشاهده می شود.
به همین دلیل، اغلب بیماران مراجعه‌کننده به کلینیک ها در سنین بالا هستند و معمولا مشکلاتی مانند بیماری های دیگر نیز همراه دارند. با این حال، اکثر بیماران که تحت درمان قرار می گیرند کمتر از 80 سال دارند. نتایج بالینی و میزان عوارض برای بیماران بالای 80 سال در موسسات مختلف در طول سال ها مورد بررسی قرار گرفته است.
عمل شانت مغزی برای چه بیماری هایی کاربرد دارد؟
عمل جراحی شنت مغزی معمولا برای درمان هیدروسفالی (تجمع مایع مغزی نخاعی) استفاده می شود. این بیماری زمانی رخ می دهد که مایع مغزی نخاعی در مغز تجمع پیدا می کند و فشار زیادی به مغز وارد می کند. شانت به عنوان یک لوله قابل انعطاف که در بخش بطن مغز قرار می گیرد، به حذف مایع اضافی کمک می کند. این لوله به گونه ای طراحی شده که مایع اضافی را از مغز به قسمتی از بدن هدایت می کند که در آنجا به طور طبیعی جذب می شود.
این جراحی به طور کلی به کاهش فشار در مغز کمک کرده و به بهبود علائم ناشی از هیدروسفالی، مانند سردرد، مشکلات بینایی، تغییرات رفتاری و اختلالات حرکتی، می پردازد. در برخی از موارد، شانت ممکن است برای درمان دیگر مشکلات مرتبط با تجمع مایع مغزی نخاعی، مانند هیدروسفالی با فشار طبیعی ایدیوپاتیک، مننژیت مزمن و برخی اختلالات مادرزادی مغزی نیز مورد استفاده قرار گیرد. مهم است بدانید که استفاده از شانت یک درمان مادام‌العمر است و ممکن است نیاز به نظارت منظم و گاهی اوقات تعویض یا تعمیر شنت در طول زندگی داشته باشید.
برای انجام عمل شانت مغزی به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
برای انجام عمل شنت مغزی، باید به یک جراح مغز و اعصاب (نوروسرجن) مراجعه کنید. این پزشک متخصص در جراحی های مغز، نخاع و سیستم عصبی است و می تواند شرایط شما را ارزیابی کرده و درمان مناسب را پیشنهاد دهد.
بهترین جراح مغز و اعصاب پس از تشخیص مشکل هیدروسفالی یا تجمع مایع مغزی نخاعی در مغز، تصمیم به انجام عمل شانت می گیرد. در برخی موارد، ممکن است پزشک عمومی یا نورولوژیست (متخصص مغز و اعصاب) ابتدا شما را ارزیابی کرده و در صورت لزوم به جراح مغز و اعصاب ارجاع دهد. این متخصصان می توانند شما را در زمینه تشخیص و درمان مشکلات مغزی و عصبی کمک کنند.
