آتروفی مغزی چیست؟
نیاز به مشاوره بیشتر دارید؟
آتروفی مغزی به از بین رفتن نورون‌ها و رابط‌های بین نورون‌ها اشاره دارد. بیماریهای مختلف از جمله فلج مغزی، زوال عقل و بیماریهای عفونی می‌توانند منجر به ایجاد آتروفی مغزی شوند. علائم و شدت آتروفی مغزی به علت زمینه‌ای آن و محل آسیب مغز بستگی دارد که روش‌های درمانی مختلف برای مدیریت آنها به کار می‌روند. در این مقاله شما را با آتروفی مغزی چیست؟ علائم، علل، نحوه تشخیص، راههای درمان و عوارض این بیماری آشنا خواهیم کرد.
آتروفی مغزی (Brain atrophy/Cerebral atrophy) موجب از بین رفتن سلولهای مغز (نورون‌ها) و رابط‌های الکتروشیمیایی آنها (سیناپس) میشود. این از دست دادن سلول منجر به کوچک شدن مغز میشود و بسته به منشأ و میزان آن، توانایی شناختی را کاهش می‌دهد. آتروفی مغزی به‌طور طبیعی برای همه انسان‌ها اتفاق می‌افتد، اما برخی عوامل مانند آسیب، عفونت و بیماری‌هایی نظیر زوال عقل، سکته مغزی و بیماری هانتینگتون می‌توانند موجب تسریع از دست دادن سلول‌ها شوند. این عوامل گاهی آسیب شدیدتری به مغز وارد می‌کنند و به‌شدت خطرناک هستند. هیچ درمانی برای از دست دادن سلولهای مغزی وجود ندارد، اما برخی روش‌ها می‌توانند علائم آن را مدیریت کنند.
انواع آتروفی مغزی
دو نوع اصلی آتروفی مغزی وجود دارد: آتروفی مغزی کانونی و آتروفی مغزی تعمیم‌یافته. آتروفی کانونی در نواحی خاصی از مغز رخ می‌دهد و تنها بر سلولهای آن ناحیه تأثیر می‌گذارد. بنابراین منجر به از دست دادن عملکرد تحت کنترل مناطق خاص میشود. آتروفی عمومی در سراسر مغز اتفاق می‌افتد و علائم بیشتری نسبت به نوع کانونی دارد؛ زیرا کل نواحی مغز را درگیر می‌کند.
علت بروز آتروفی مغزی چیست؟
آسیب‌ها، بیماری‌ها و عفونت‌ها می‌توانند به سلولهای مغز آسیب برسانند و در نتیجه منجر به بروز آتروفی شوند. در ادامه هر یک از این علل را به‌صورت جداگانه بررسی می‌کنیم:
آسیب به مغز
- آسیب تروماتیک مغزی: آسیب تروماتیک مغزی نوعی آسیب مغزی است که در اثر سقوط، تصادف با موتور یا ضربه‌های دیگر به سر ایجاد میشود.
- سکته: سکته مغزی زمانی اتفاق می‌افتد که جریان خون به بخشی از مغز قطع شود. اگر خون سرشار از اکسیژن به نورون‌های این ناحیه نرسد، آنها می‌میرند. عملکردهایی مانند حرکت و گفتار که توسط آن نواحی مغز کنترل می‌شوند، از بین می‌روند.
بیماری‌ها و اختلالات
فلج مغزی: فلج مغزی نوعی اختلال حرکتی است که به‌دلیل رشد غیر طبیعی مغز در رحم ایجاد میشود. عدم هماهنگی عضلات، مشکل در راه رفتن و سایر اختلالات حرکتی در اثر این بیماری رخ می‌دهند.
لوکودیستروفی‌ها: لوکودیستروفی‌ها گروهی از اختلالات نادر و ارثی هستند که به غلاف میلین (پوشش محافظ اطراف سلولهای عصبی) آسیب می‌رسانند. لوکودیستروفی معمولاً از دوران کودکی شروع میشود و می‌تواند باعث مشکلات مرتبط با حافظه، حرکتی، رفتاری، بینایی و شنوایی شود.
بیماری هانتینگتون: هانتینگتون نوعی بیماری ارثی است که به‌تدریج به نورون‌ها آسیب می‌رساند و معمولاً از میانسالی شروع میشود. با گذشت زمان، توانایی‌های ذهنی و جسمی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منجر به افسردگی شدید و تشنج (حرکات غیرارادی و رقص‌مانند سراسر بدن) میشود.
بیماری آلزایمر و سایر اشکال زوال عقل: در آلزایمر و زوال عقل سلولهای مغز به‌تدریج آسیب می‌بینند و توانایی برقراری ارتباط با یکدیگر را از دست می‌دهند. این امر باعث از دست دادن حافظه و توانایی تفکر میشود و زندگی بیمار را دگرگون می‌کند. بیماری آلزایمر که معمولاً پس از 60 سالگی شروع میشود، علت اصلی زوال عقل بوده و عامل 60 تا 80 درصد از کل موارد است.
مالتیپل اسکلروزیس: مالتیپل اسکلروزیس که معمولاً در سنین جوانی شروع میشود و زنان را بیشتر از مردان مبتلا می‌کند، نوعی بیماری خود ایمنی است که در آن سیستم ایمنی به پوشش محافظ اطراف سلولهای عصبی حمله می‌کند. با گذشت زمان، سلولهای عصبی آسیب می‌بینند و در نتیجه مشکلاتی در حس، حرکت و هماهنگی عضلات رخ می‌دهند. بااینحال، مانند سایر بیماریهای ذکرشده، می‌تواند منجر به زوال عقل و آتروفی مغزی نیز شود.
عفونت‌ها
نوروسیفلیس: بیماری نوروسیفلیس به مغز و پوشش محافظ آن آسیب می‌رساند. این بیماری می‌تواند در افراد مبتلا به بیماری آمیزشی سیفلیس که به‌طور کامل درمان نمی‌شود، رخ دهد.
ایدز: ایدز نوعی بیماری ناشی از ویروس HIV است که به سیستم ایمنی بدن حمله می‌کند. اگرچه این ویروس مستقیماً به نورون‌ها حمله نمی‌کند، ازطریق پروتئین‌ها و سایر موادی که آزاد می‌کند، به رابط‌های بین آنها آسیب می‌زند. توکسوپلاسموز مرتبط با ایدز همچنین می‌تواند به نورون‌های مغز آسیب برساند.
انسفالیت: انسفالیت به التهاب مغز گفته میشود. این بیماری اغلب توسط هرپس سیمپلکس (HSV) ایجاد میشود، اما سایر ویروس‌ها مانند نیل غربی یا زیکا نیز می‌توانند باعث بروز آن شوند. این ویروس‌ها به نورون‌ها آسیب می‌رسانند و علائمی مانند گیجی، تشنج و فلجی ایجاد می‌کنند. بیماریهای خودایمنی نیز می‌توانند باعث انسفالیت شوند.
علائم و نشانه‌های آتروفی مغزی
علائم آتروفی مغزی بسته به محل آتروفی و شدت آن متفاوت خواهند بود. نشانه‌های این بیماری شامل موارد زیر می‌شوند:
تشنج
تشنج، افزایش ناگهانی فعالیت الکتریکی در مغز است. دو نوع اصلی این بیماری شامل تشنج جزئی و عمومی می‌شوند. تشنج جزئی فقط یک قسمت از مغز را درگیر می‌کند، اما در تشنج عمومی هر دو طرف مغز درگیر می‌شوند. علائم تشنج بستگی به نوع آن دارند. برخی از افراد شاید دچار علائم قابل توجهی نشوند، اما برخی دیگر یک یا چند مورد از موارد زیر را تجربه می‌کنند:
- تشنج
- خرخر کردن
- تغییرات رفتاری
- اسپاسم عضلانی
- حرکات سریع چشم
- از دست دادن هوشیاری
- مزه تلخ یا فلز‌مانند در دهان
- روی هم فشار دادن دندان‌ها
- جاری شدن آب از دهان یا کف کردن آن
آفازی یا زبان‌پریشی
آفازی به گروهی از علائم اشاره دارد که بر توانایی فرد برای برقراری ارتباط تأثیر می‌گذارند. برخی از انواع آفازی می‌توانند توانایی فرد برای تولید یا درک گفتار و برخی دیگر می‌توانند توانایی خواندن یا نوشتن را تحت تأثیر قرار دهند.
هشت نوع مختلف آفازی وجود دارند و هر نوع آن به قسمت یا قسمت‌های آسیب‌دیده مغز بستگی دارد. برخی از افراد مبتلا به آفازی علائم نسبتاً خفیفی دارند، در‌حالی‌که در برخی دیگر توانایی برقراری ارتباط به‌شدت مختل میشود.
زوال عقل
زوال عقل به کاهش مداوم عملکرد مغز گفته میشود و دارای علائم زیر است:
- توهم
- از دست دادن حافظه
- تغییرات خلقی یا شخصیتی
- مشکل در استدلال یا قضاوت
- مشکل در زبان یا برقراری ارتباط
- مشکل در انجام فعالیت‌های روزانه
- مشکلات حرکتی و هماهنگی عضلات
انواع مختلفی از زوال عقل وجود دارند که بیماری آلزایمر شایع‌ترین نوع آن است. خطر ابتلا به زوال عقل با افزایش سن بیشتر میشود، اما بخش طبیعی روند پیری نیست.
خطرات و عوارض آتروفی مغزی شامل چه مواردی می‌شوند؟
زندگی افرادی که به آتروفی مغزی مبتلا هستند، تحت تأثیر این بیماری قرار می‌گیرد. آتروفی مغزی می‌تواند عوارض زیر را برای آنها به دنبال داشته باشد:
- از دست دادن استقلال
- گوشه‌گیری و افسردگی
- ناتوانی در شرکت در فعالیت‌های روزانه
نحوه تشخیص آتروفی مغزی
پزشکان از چندین روش مختلف زیر برای تشخیص آتروفی مغزی استفاده می‌کنند:
سی‌تی اسکن: سی‌تی اسکن مغز می‌تواند تغییرات فیزیولوژیکی مانند تورم یا شواهدی از کوچک شدن مغز را نشان دهد.
ام‌آر‌آی: در این روش، مغز در معرض یک میدان مغناطیسی کوتاه قرار می‌گیرد و سپس تصاویری از مغز روی فیلم ایجاد می‌شوند.
تست‌های عملکرد مغز: برای تعیین اختلال شناختی احتمالی، پزشک ممکن است آزمایش‌های خاصی را برای بررسی عملکرد مغز، مانند تست‌های زبان یا حافظه انجام دهد.
بررسی سابقه پزشکی و معاینه: پزشک سابقه پزشکی شما را مستند می‌کند و در مورد علائم شما سؤال می‌پرسد. آگاهی از زمان شروع علائم، تعداد و شدت علائم و نحوه ادامه یافتن یا تغییر آنها در طول زمان در تشخیص آتروفی مغزی حائز اهمیت است.
تشخیص آتروفی مغزی تا حدی به علت یا علل مشکوک آن بستگی دارد. به‌عنوان مثال، اگر پزشک احتمال دهد که شما به اختلال عصبی مبتلا هستید، آزمایش‌های مرتبط با تشخیص آن بیماری را انجام می‌دهد.
آیا آتروفی مغزی قابل درمان است؟
متأسفانه، هیچ درمان شناخته‌شده‌ای برای آتروفی مغزی وجود ندارد؛ زیرا علل زمینه‌ای آن می‌توانند پیچیده و متنوع باشند. بااینحال، افرادی که به این بیماری مبتلا هستند، می‌توانند با برخی روش‌های درمانی مناسب، پیشرفت بیماری را کاهش دهند و عملکرد کلی مغز خود را بهبود بخشند. هدف اصلی این روش‌ها که در ادامه آنها را توضیح می‌دهیم، مدیریت علائم آتروفی مغزی، حفظ توانایی‌های شناختی و فیزیکی و ارتقای کیفیت زندگی است.
راههای درمان آتروفی مغزی
همان‌طور که اشاره شد، درمان خاصی برای کوچک شدن مغز وجود ندارد. اما استفاده از برخی شیوه‌های درمانی ممکن است به کند کردن پیشرفت بیماری کمک کنند. برنامه درمانی به علت زمینه‌ای بیماری بستگی دارد:
شناخت‌درمانی: شناخت‌درمانی می‌تواند به بهبود حافظه و عملکرد شناختی افراد مبتلا به آتروفی مغزی کمک کند. این روش درمانی بر بهبود توجه، حافظه و عملکرد اجرایی تمرکز دارد.
گفتاردرمانی: گفتاردرمانی می‌تواند برای افراد مبتلا به آتروفی مغزی که مشکلات گفتاری را تجربه می‌کنند، مفید باشد. هدف این درمان بهبود مهارت‌‌های ارتباطی و رفع نقایص زبانی است.
فیزیوتراپی: فیزیوتراپی یکی دیگر از راههای درمانی آتروفی مغزی است که می‌تواند به مدیریت مشکلات حرکتی مرتبط با این بیماری کمک کند. تمرینات بهبود تعادل، هماهنگی عضلات و تحرک می‌توانند مفید باشند.
مکمل‌های غذایی: ویتامین ای، اسیدهای چرب امگا 3 و فولات (یکی از انواع ویتامین‌های ب) می‌توانند مؤثر باشند. این مکمل‌ها دارای خواص محافظت‌کننده عصبی هستند و به کند کردن پیشرفت بیماری کمک می‌کنند.
عمل جراحی: جراحی به‌عنوان یکی دیگر از روش‌های درمانی، فشار روی مغز را کاهش می‌دهد یا تومور یا سایر رشد غیر طبیعی مغز را از بین می‌برد. اما جراحی فقط در مواردی با علت زمینه‌ای خاص توصیه میشود.
اصلاح سبک زندگی: برخی از اصلاحات سبک زندگی نیز می‌توانند به مدیریت آتروفی مغزی کمک کنند. ورزش منظم، پرهیز از الکل و تنباکو و حفظ رژیم غذایی سالم منجر به افزایش سلامت مغز و کاهش پیشرفت بیماری می‌شوند.
دارودرمانی: برای مدیریت علائم مرتبط با آتروفی مغزی می‌توانید از داروهای خاصی استفاده کنید. به‌عنوان مثال، مهارکننده‌های کولین استراز می‌توانند به بهبود حافظه و عملکرد شناختی کمک کنند. همچنین داروهای ضد روان‌پریشی و ضد افسردگی می‌توانند تغییرات خلقی و رفتاری را مدیریت کنند.
آیا می‌توان از آتروفی مغزی پیشگیری کرد؟
کمی تغییر حجم مغز با افزایش سن طبیعی است. اما پیروی از عادات سالم ممکن است برخی از عوامل خطر را که منجر به کوچک شدن مغز می‌شوند، کاهش دهد و به شما در بهبود زندگی روزمره کمک کند. سعی کنید برای کاهش ابتلا به این بیماری، موارد زیر را دنبال کنید:
- سیگار را ترک کنید.
- به اندازه کافی بخوابید.
- مصرف الکل را کاهش دهید.
- انجام تمرینات هوازی روزانه را در برنامه خود بگنجانید.
- برای کاهش فشار خون بالا، کلسترول بالا و کنترل دیابت دارو مصرف کنید.
- از رژیم غذایی غنی، مواد مغذی و کلسترول پایین مانند رژیم مدیترانه‌ای استفاده کنید.
- اگر در معرض خطر ابتلا به آتروفی مغزی هستید با پزشک متخصص در مورد مدیریت عوامل خطر صحبت کنید.
- راههای سالمی را برای مدیریت استرس که با فشار خون بالا، بیماری قلبی و سکته مغزی مرتبط است، پیدا کنید.
- چکاپ منظم می‌تواند به شناسایی و تشخیص علائم اولیه آتروفی مغزی یا بیماریهای زمینه‌ای مرتبط با آن کمک کند. مداخله پزشکی به‌موقع در کاهش پیشرفت کوچک شدن مغز مؤثر است.
آیا آتروفی مغزی کشنده است؟
بله. آتروفی مغزی می‌تواند خطرناک باشد و با از دست دادن سلولهای مغزی منجر به مرگ شود. اما این امر به شدت این بیماری و ناحیه آسیب‌دیده مغز بستگی دارد.
طول عمر بیماران آتروفی مغزی چقدر است؟
آتروفی مغزی می‌تواند بر طول عمر بیماران تأثیر بگذارد، اما پیش‌بینی میزان آن دشوار است. درواقع، علت زمینه‌ای کوچک شدن مغز، شدت و ناحیه آن بر امید به زندگی مبتلایان به این بیماری تأثیر می‌گذارند. به‌عنوان مثال، مالتیپل اسکلروزیس و آلزایمر، بیماریهای بسیار متفاوتی بوده، اما هر دو دژنراتیو هستند. سرعت پیشرفت آنها از بیماری به بیمار دیگر متفاوت است. افراد مبتلا به بیماری آلزایمر به‌طور متوسط بین 3 تا 11 سال پس از تشخیص آن زنده می‌مانند، اما طول عمر برخی از آنها 20 سال یا بیشتر است.
افراد مبتلا به ام‌اس و فلج مغزی خفیف تا متوسط طول عمر طبیعی یا تقریباً طبیعی دارند. مبتلایان به هانتینگتون می‌توانند به‌طور متوسط 10 تا 30 سال پس از بروز این بیماری زندگی کنند. اگر آتروفی مغزی ناشی از آسیب یا عفونت باشد، امید به زندگی بیماران مبتلا به آن به‌طور قابل توجهی با توجه به شدت آسیب مغز یا بیماری زمینه‌ای متفاوت است.
آتروفی مغزی می‌تواند مادرزادی باشد؟
بله. آتروفی مغزی ممکن است در بدو تولد وجود داشته باشد و به‌عنوان بخشی از سندرم عصبی یا به‌دلیل رشد ناکافی مغز رخ دهد.
آتروفی مغزی در کودکان چگونه است؟
آتروفی مغزی می‌تواند افراد سنین مختلف را مبتلا کند و مادرزادی یا اکتسابی باشد. بنابراین کودکان نیز ممکن است به این بیماری دچار شوند. بعضی از بیماری‌ها مانند فلج مغزی، سکته مغزی و ایدز می‌توانند باعث بروز آتروفی مغزی در کودکان شوند. بیماریهای بزرگسالان ازجمله زوال عقل، مالتیپل اسکلروزیس و هانتینگتون نیز ممکن است دخیل باشند.
علائم آتروفی مغزی در کودکان به قسمتی از مغز که تحت تأثیر قرار گرفته است، بستگی دارند. اگر آتروفی در قسمت خاصی از مغز رخ دهد، علائم آن فقط مرتبط با ناحیه آسیب‌دیده هستند، در حالی که سایر عملکردها حفظ می‌شوند. تشنج، مشکل در راه رفتن، تأخیر در گفتار و مشکلات یادگیری از علائم کودکان مبتلا به آتروفی مغزی هستند.
برای تشخیص و درمان آتروفی مغزی به چه پزشکی مراجعه کنیم؟
اگر به بیماری آتروفی مغزی مبتلا هستید، باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. متخصصان مغز و اعصاب در تشخیص و درمان اختلالاتی که بر مغز، نخاع و سیستم عصبی محیطی تأثیر می‌گذارند، تخصص دارند.
